Հետ դարձ չկա

Հանրաքվեի արդյունքում դրական պատասխան ստանալով` արդեն ի չիք եղավ նաև  ռազմամոլության՝ ընդդեմ անօրինականության պատրվակը: Նկատելի է, որ գյուղական ոլորտի  ռազմամոլ ազգայնամոլությունը վճռական է՝ շարունակելու իր որդեգրած ուղին: Հավանության է արժանացել Իզմիրում գտնվող Շիրինջե գյուղի տները քանդելու որոշումը: Այժմ քանդվելիք տների շարքում` Սևան Նիշանյանի տների կողքին, տեղ են գտնել նաև գյուղի մյուս տները: Հասկանալի է, որ կառավարման և դատական համակարգի «կադրերը» Շիրինջեն Ֆեթհիյեի մոտակայքում գտնվող Քարաքյոյի վերածելու հարցում վճռական են տրամադրված: Ասել է թե՝ ջանում են վերակենդանացնել հին հունական գյուղը: Ազգային անվտանգությանը սպառնացող մեծ վտանգ է: Հատկապես այստեղ այն գյուղն է, որտեղ ծնվել է մեծ գրող Դիդո Սոթիրիյուն, իսկ տները կառուցողը գերազանց քննադատն է պաշտոնական գաղափարախոսության… Տեսնենք, թե հեղաշրջում կազմակերպողների հետ պայքարում հաղթող Էրդողանի կառավարության ուժը կբավականացնի՞, որ խոչընդոտի Շիրինջե գյուղի տները քանդելու որոշումը:

Եվ ամենակարևորը` մեր Մշակույթի և զբոսաշրջության նախարար, իմ հին ընկեր Էրթողրուլ Գյունայն այդ պատասխանատվությունն ստանձնելու քաջություն կցուցաբերի՞: Ահա սա և’ մշակույթի, և’ զբոսաշրջության գործ է: Սևան Նիշանյանը Թուրքիայում այլընտրանքային կացարանի առաջամարտիկ է: Շիրինջեի տները ողջ Թուրքիայի համար օրինակ հանդիսացան: Դուք փոխանակ մարդուն պարգևատրեք, նախ բանտարկեցիք, իսկ հետո էլ ոտքի ելաք՝ նրա տունը հիմնահատակ քանդելու համար: Թող ոչ ոք ինձ անօրինական շինարարության մասին չպատմի: Է, ձեր Ստամբուլի կեսն էլ է անօրինական: Երկրաշարժի ժամանակ ավերված տները թույլտվություն ունեին, և ի՞նչ եղավ, ա’յ անխիղճներ, նույնիսկ ցուցադրաբար ձերբակալված մի կապալառուի չբանտարկեցիք, որովհետև անհրաժեշտ էր, որ ձերբակալեիք ոչ միայն կապալառուին, այլև՝ այդ թույլտվությունը տված քաղաքապետերին: Այնպես, ինչպես Օզալը, որին դուք օրինակ բերեցիք, դուք էլ, եթե ցանկանաք, հատուկ օրենք, որոշում կհանեք և կկանխեք Շիրինջեի տների քանդումը: Սևանի նման առանձնահատուկ մարդն արժանի է, որ սա անեք: Սևանին վնասելու համար փորձում եք ավերել մի ողջ գյուղ: Հիմա նույնիսկ աշխարհում սկսել են Շիրինջեի քանդելու որոշումներն անվանել «վանդալիզմ»: Թուրքական ռասիստական ազգայանամոլության հայրերից Ռըզա Նուրը Լոզանում Իսմեթ Ինոնյուից հետո երկրորդ գլխավոր բանակցողն էր: Եվ’ Իսմեթը, և’ Ռըզան ինչքան էլ որ Լոզանում դժկամորեն ընդունեին փոքրամասնությունների իրավունքները, երդվել էին փոքրամասնություններին արմատախիլ անել: Ռըզա Նուրին իր հուշերում ասում է, որ անհրաժեշտ է անպայման հօդս ցնդեցնել տեղահանության և ցեղասպանության ալիքից փրկվածների՝ Անատոլիայում գտնվող իրենց գյուղեր և գյուղաքաղաքներ հետ վերադառնալու հույսը, և Լոզանում ջանքեր էր գործադրում դրա համար:  Այս հույսը մարելու համար անհրաժեշտ է, առանց որևէ մարդկային մտահոգության, վճռականորեն քանդել հունական և հայկական գյուղերը, եկեղեցիներն ու վանքերը, ինչպես նաև՝ խրախուսել սա կիրառող ղեկավարներին:

Շիրինջեի դեպքը ցույց է տալիս, որ Ռըզա Նուրիի մտածելակերպը դեռևս շարունակվում է որոշ պետական շրջանակներում: Թուրքիայի ազգային անվտանգության քաղաքականությունը դեռևս 1919 թ. տրավմայից չի կարողացել խուսափել: Եվ այս քաղաքականության հիմքերից մեկն էլ եղել է Անատոլիան՝ հայերից, Ստամբուլը, Իմրոզը և Բոզջաադան՝ հույներից և Թրակիան՝ հրեաներից մաքրելը, այն էլ՝ Լոզանում փոքրամասնությունների իրավունքները ճանաչելուց հետո:

50-ականն թթ. մի քիչ ուշքի եկած Անատոլիայի հայերի ողջ մնացած ընտանիքները, ասորիներն ու եզդիները 1960 թ. հեղաշրջումից հետո բռնել են գաղթի ճամփան: Յուրաքանչյուր հեղաշրջումից հետո հեռացել են նաև ողջ մնացած ամենավերջին ընտանիքները: Քոնիայի վերջին հայը մի քանի տարի առաջ մահացավ: Դիարբեքիրի հայկական եկեղեցու կամավոր պահակ Անդրանիկի մահվանից հետո այնտեղ էլ ոչ ոք չմնաց: Եթե որոշ քաղքներում, գյուղաքաղաքներում փնտրեք, կգտնեք մեկ կամ  երկու վերջին ընտանիքները: Իսկ այս քաղաքականության մեկ այլ շարունակությունը եղավ 80 ձախակողմյանների կոտորածով Անատոլիան ամբողջությամբ սոցիալիստ ձախակողմյաններից մաքրելը: 1984 թ. քրդական ձախակողմյանությանն աջակցող գյուղական շրջանը կարևոր ստուգման է ենթարկվել և 4 հազարին մոտ քրդական գյուղ` գրեթե շրջանի մոտ  կեսը, դատարկվել  է: Սրանց մեծամասնությունը հրկիզվելով ավերվել է: Թողե’ք հայերին ու հույներին, 1980 թ. հեղաշրջումից հետո տարբեր ճանապարհներով խոչընդոտվել է ցուցակագրված սոցիալիստների կամ էլ դատարկված գյուղեր վերադառնալ ցանացողների վերադարձը: Խոչընդոտվել է ոչ միայն քրդերի, այլ նաև՝ բազմաթիվ ասորիների, եզդի քրդերի վերադարձը: Վանում դեղատուն բացել ցանկացող մի հայ կին դեղագործի նկատմամբ էլ ճնշում չմնաց, որ չկիրառեին, վերջում նա ստիպված եղավ փակել իր դեղատունը: Օտար կապիտալի ներդրումների խթանմանը վստահող ամերիկահայը, ով ցանկացել է Վանում հյուրանոց բացել, հյուրանոց բացելով՝ իր գլխին ավելի վատ փորձանք է բերել: Ասել է թե՝ միայն արևելքում չէ, արևմուտքում էլ «հայը հաց չունի», նույնիսկ եթե լինի Թուրքիայի Հանրապետության քաղաքացի:

Անատոլիայի հայերն ու հույները, որպես տուրիստ, միայն հավեր են, որոնք փետրահանվելու են: Տարիներ առաջ Յելդան այս տրամաբանությունն արտացոլող մի գիրք գրեց: Մեր որոշ մտավորականներ նրան համարեցին սուր լեզու ունեցող: Սակայն անարդացի չե՞ն: Այս տեսակետը շատ լավ երևում է «Ռասիզմը մտավորականների մեծամասնության մոտ» և «Նախ՝ գնացե’ք, հետո՝ երկխոսություն» գրքերում: Թող վերջին հայն էլ գնա, հետո երկխոսություն կսկսենք: Ինչու՞ ենք շտապում: Տարեկան մի անգամ եկեք, Տրապիզոնում, Վանում, Մուսա լեռում աղոթեցեք ու գնացեք: Էլ ի՞նչ եք ուզում: Ամռանը ձեր սեփական կղզի` Իմրոզ, Բոզջադա (այսպես կոչված Լոզանի պայմանագրով ինքնավար, հատուկ կարգտավիճակ են ստացել) որպես տուրիստ եկեք: Ըստ էության՝ Ստամբուլում 2 հազար 5 հարյուր հույն է մնացել: Ընդհանրապես մի անհանգստացեք, այնտեղ թանգարան կբացենք, տարին մեկ անգամ էլ պատարագի համար կբացենք: Մենք հյուրասեր ազգ ենք ի վերջո:

Ռագըփ Զարաքոլու

14.09.2010

«Էվրենսել» 

Evrensel Gazetesi