Դերսիմի հայերն ասում են. «Եթե երկնքում Խըզըր էլ լինեմ, հայ են ասելու»: Պատմական տրավմաներով հարուստ շրջանի մարդիկ` Դերսիմի հայեր, որոնց անցյալը լի է տառապանքներով: Նրանք այժմ հիշում են տրավմաներով լի իրենց պատմությունը: «Աքթուել» շաբաթաթերթը Դերսիմում հանդիպեց հայերի հետ:
Հրապարակում, որտեղ երբեմն հայկական եկեղեցի է եղել, եկեղեցուց մնացած միակ քարի վրա նստած Հասան Փոլաթն այսպես է պատմում իր պատմությունը. «Մայրս քուրդ է, սակայն հորս ընտանիքը հայ է: Սեպտեմբերի 12-ին իմացանք, որ հայ ենք, ինքներս մեզ քուրդ էինք համարում: Պետությունը իմացել է, իսկ մենք չգիտեինք: Այն ժամանկ Անկարայում էի աշխատում, չէի կարողանում գնալ կնոջս և ընտանիքիս մոտ: Եթե գնայի, առանց ապտակ ստանալու չէի կարող վերադռնալ: Հետո ընտանիքիս ինձ մոտ տեղափեխեցի, միայն մայրս ու հայրս մնացին այնտեղ: Ըստ էության գյուղերում միայն ծերերն էին մնացել, սակայն նրանք ճնշումների պատճառով չէին ասում իրենց հայկական ծագման մասին, միայն այստեղից արտագաղթած երիտասարդներն էին ազատորեն խոսում իրենց ինքնության մասին: Պաշտոնական անվամբ Թունջելիի Ալանյազը, ժողովրդի լեզվով՝ Դերսիմի Խոզուն գյուղից ենք»: Ալանյազը գյուղում ծնված Փոլաթը Անկարայում գյուղական ծառայությունների թոշակառու է, մայրաքաղաքում խնդիրներ չի ունեցել, որովհետև անձնագրում «իսլամ է» գրած եղել: Փոլաթը նաև ասաց. «Իմ հինգ երեխանները դեռևս ամբողջովին տեղյակ չեն մեր ինքնությունից»:
Փոլաթը Թուրքիայում հիմնականում առաջին անգամ խոսել սկսած այս հասարակության անդամ է: 1937-38 թթ. Դերսիմի դեպքերի ժամանակ շրջանում տեղի ունեցած տառապանքների ականատես Դերսիմի հայերը, ովքեր ասում են, որ 1915 թ. հայոց տեղահանությունների ժամանակ ապաստան են գտել Դերսիմի շրջանում, մեծ տրավմաներ ապրեցին նաև սեպտեմբվերի 12-ին և 90-ական թթ. ահաբեկչության մթնոլորտում:
Դերսիմը ոչ մի տեղի նման չէ
Իմանալով, որ դերսիմցի հայ Միհրան Փրկիչ Գյուլթեքինը պատրաստվում է կազմակերպություն հիմնել, հանդիպեցինք նրա հետ: Բռնեցինք Դերսիմի ճանապարհը, որպեսզի իմանանք, թե շրջանում բնակվողները նրա այս որոշման մասին ինչ են մտածում, ինչպես նաև լսենք բնակիչների պատմությունները: Պատմական տրավմաներով լի շրջանում, որտեղ կարծում են` հատկապես հայ լինելը դեռևս «հայհոյանք» է, այն ժամանակ, երբ մտածում են, որ մամուլում հեշտությամբ օգտագործում են այնպիսի նախադասությունները, ինչպիսիք են «Թուրքիայում ապրող «ծպտյալ հայերը անջատողականության մեջ մեծ դեր են խաղում», ըստ էության, կռահում եք, թե ինչի հանդիպեցինք: Դերսիմում, որը 1926 թ. փետրվարին քաղաքացիական տեսուչ Համդի Բեյի` կառավարությանը ներկայացրաց զեկույցում ներկայացվում է որպես «Հանրապետության կառավարության համար թարախապալար», բարձունքից Մունզուր գետին նայող մի սրճարանում երկար խոսեցինք հայերի հետ, որոնք պատմեցին կոտորածների և իրենց ապրածների մասին: Ասացին, որ տարիներ ի վեր հայկական ծագում ունենալու համար դուրս են մղվում, սակայն չցանկացան ձայնագրվել կամ էլ լուսանկարվել:
Լուրի շարունակությունը կարող եք գտնել «Յենի Աքթուել» ամսագրի 226 համարում:
«Յենի Աքթուել»
Գյոքչեն Բ. Դինչ
Leave a Reply