Հանրապետաժողովրդական և Արդարություն ու զարգացում կուսակցությունները վիրավորում են ոչ մահմեդականներին

Հրանտ Դինքի գործընկեր Ռոբեր Քոփթաշը «Էթքին» լրատվական գործակալությանը տված իր հարցազրույցում մեկնեբանություններ տվեց Աղթամար եկեղեցում պատարագ անելու Թուրքիայի ժեստի առնչությամբ տեղի ունեցած խաչի ճգնաժամի և Թուրքիայի` Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան ներկայացրած պաշտպանության վերաբերյալ: Քոփթաշի կարծիքով Աղթամարի գործընթացի` սկզբից ի վեր տեղի ունեցած դեպքերը ոչ թե ժեստ էին, այլ` երեսպաշտություն: Քոփթաշը «Էթքին» լրատվական գործակալությանը մեկնաբանություններ տվեց նաև «մայրապետի հագուստի» քննարկումների առնչությամբ: Նա ասաց, որ «Հանրապետաժողովրդական և Արդարություն ու զարգացում կուսակցությունները վիրավորում են ոչ մահմեդականներին»:

Վանի Գևաշ գավառում գտնվող 1100 տարեկան Աղթամար (Սուրբ խաչ) եկեղեցում կատարվելու է առաջին կրոնական արարողությունը` 1915-ից հետո: Ամենայն հայոց կաթողիկոսարանը սեպտեմբերի 19-ին նախատեսվող պատարագին չի մասնակցելու, քանի որ խաչը արդեն 3 տարի է, ինչ չի տեղադրվում: Պատարագը մատուցելու է Պոլսո հայոց պատրիարքարանը:

Նախ պարզաբանեց «ժեստի» առնչությամբ արձանագրված ճգնաժամը

Ըստ Թուրքիայի կառավարությանը մոտ գտնվող շրջանակների` Աղթամարում, «հոգևոր տուրիզմի» շրջանակներում, տարին մեկ անգամ, ժամը և ժամանակահատվածը նահանգապետարանի հայեցողությանը թողնելով, սահմանափակ թվով այցելուների համար պատարագի մատուցումը մեծ ժեստ է: Սակայն հայերը չեն կիսում այդ տեսակետը: Ռոբեր Քոփթաշի խոսքերով` Աղթամարում վերականգնման ժամանակից սկսած մինչ օրս տեղի ունեցած դեպքերը ուղղակի «երեսպաշտություն» են:

«Ակօս» շաբաթաթերթի նորանշանակ խմբագրապետ Ռոբեր Քոփթաշը «Էթքին» լրատվական գործակալությանը տված իր հարցազրույցում մեկնաբանություններ տվեց Աղթամար եկեղեցում պատարագ անելու Թուրքիայի ժեստի առնչությամբ: Քոփթաշը նախ պարզաբանումներ արեց ճգնաժամի մասին, նշեց, որ սխալ են այն տեղեկությունները, թե Պոլսո հայոց պատրիարքարանը չի մասնակցելու պատարագին:

Քոփթաշը հայտնելով, որ աշխարհում գոյություն ունի 4 հայկական պատրիարքարան, նաև հետևյալն ասաց այդ կապակցությամբ. «Գլխավոր պատրիարքարանը, որը մենք կոչում ենք կաթողիկոսարան, այն հաստատությունն է, որը գտնվում է Հայաստանի Էջմիածին քաղաքում: Նրանք պատարագը մի տեսակ բոյկոտելու դիրքորոշում են ընդունել: Բացի կաթողիկոսարանից` կան ևս 3 պատրիարքարաններ, որոնցից մեկն էլ Պոլսո հայոց պատրիարքարանն է:  Մյուսը գտնվում է Բեյրութում,  երրորդը` Երուսաղեմում, իսկ պատարագի արարողությունը կազմակերպելու է Պոլսո հայոց պատրիարքարանը: Հետևաբար` նախ պետք է նշել, որ սխալ են այն լուրերը, թե պատրիարքարանը բոյկոտել է պատարագի արարողությունը»:

Ցավալի է, որ պատարագը շահարկվում է դիվանագիտական նպատակներով

Քոփթաշը նշելով, թե Աղթամար եկեղեցու վերականգնումը դրական քայլ է, արձանագրեց նաև, որ տվյալ եկեղեցին մեծ խորհուրդ ունի հայերի համար: Քոփթաշն ասաց, որ եկեղեցին ունի մեկ  հազարամյակից ավելի պատմություն և եղել է հին հոգևոր կենտրոններից մեկը. «1915-ից հետո այդ եկեղեցին մնաց ավերակ և անտեր վիճակում: Ծուխ չկա այլևս: Համայնքը սպանված, երկրից հեռացված կամ աքսորված է: Եկեղեցին ավերակ վիճակում էր: Եվ ըստ էության` Աղթամարը, հայերի ընկալմամբ, խորհրդանշում էր հայոց պատմությունը, հայերի ոչնչացումը և աքսորը»:

Ռոբեր Քոփթաշը հայտնելով, որ եկեղեցին հայկական միջնադարյան ճարտարապետության գլուխգործոցներից և ամենագեղեցիկ նմուշներից մեկն է, ասաց նաև, որ ավերակի վերածված եկեղեցին մորմոքում էր մարդկանց սիրտը և միևնույն ժամանակ հիշեցնում, որ իրենք հեռացվել են այդ կողմերից:

Քոփթաշը շեշտեց, որ Աղթամարի եկեղեցին աշխարհի ժողովուրդներին պատկանող ժառանգություն է, և հավելեց. «Այդ ժառանգությունը վերականգնելը գեղեցիկ քայլ է, բայց այն ունի նաև ոչ գեղեցիկ, մարդկանց պատվին դիպչող կողմ: Խոսքն այն մասին է, որ այդ ժեստը, այդ գեղեցիկ քայլը թուրքական պետության կողմից միշտ օգտագործվել է որպես դիվանագիտական զենք, մի ժողովրդի հետ հարաբերություններ բարելավելուն ուղղված քայլ, մի տեսակ վարկանիշը բարձրացնելու փորձ»:

Տեղահանության տարելիցի օրը բացելու գաղափարը

Քոփթաշն ասաց, թե «Այս իրավիճակը, ըստ էության, սկսվել է վերականգնումից անմիջապես հետո` եկեղեցու բացումից ի վեր» և հավելեց. «Եկեղեցու բացման ամսաթիվը նախ` փորձեցին հարմարեցնել ԵՄ անդամակցության գործընթացում մի կարևոր ամսաթվի հետ, մի բան, որը չստացվեց, ապա` օրը փոխեցին: Մեկ էլ ասացին, թե եկեղեցին բացվելու է ապրիլի 24-ին: Այսինքն` հենց այն օրը, երբ սկսվել է հայոց տեղահանությունը: Այնժամ դրա դեմ իր բողոքն արտահայտեց «Ակօս» շաբաթաթերթը: Հրանտ Դինքը դեռ ողջ էր: «Ակօս»-ի հակազդեցությունից հետո ամսաթիվը տեղափոխեցին ապրիլի 11-ին: Իսկ ապրիլի 11-ը դարձյալ հայոց տեղահանության օրն է` հին տոմարով»:

Քոփթաշը նշեց, որ ի վերջո եկեղեցին բացվեց մարտ ամսվա վերջերին և ընդգծեց, որ պատիվը վիրավորող հանգամանքն այն էր, որ այդ վիճակն օգտագործվում էր որպես առուծախի առարկա: Քոփթաշն ասելով, թե «Կա մեկ այլ` ավելի կարևոր կողմ», հավելեց. «Ի վերջո, այստեղ մի հայկական եկեղեցի է եղել: Միշտ այդպես է եղել ողջ պատմության ընթացքում: Եվ դուք գրավում եք այս հողերը, նախ` տիրանում եք այն վայրերին, որում եղել են ձեր կողմից 1915-ին տեղահանված, մի մասը` ճանապարհներին սպանված կամ մեռած, մյուսն էլ` արտերկիր գաղթել հարկադրված, աշխարհի չորս կողմը սփռված մի ժողովրդի ստեղծագործությունները, գույքերը և ապրանքները: Նախ` այդ ամենը ավերակի եք վերածում և ապա` տիրանում այդ ամենին, հետո էլ այդ ստեղծագործություններից մեկի վերականգնումը ներկայացնում եք որպես շատ մեծ մի ժեստ: Այս հարցում կա մի բան, որն անհանգստացնում է մարդկանց և նրանց խիղճը»:

«Անգամ ժեստն անելիս թուրքացրեցին»

Քոփթաշը նշելով, որ իրեն անհանգստացնող մեկ այլ խնդիր է նաև այն, որ տվյալ եկեղեցին բացվել է որպես հուշարձան-թանգարան, արձանագրեց, որ թեև հայերը մի առասպելի ազդեցությամբ այդ վայրը կոչել են Աղթամար (Ախ, Թամարա), սակայն պետությունը համառորեն Աքդամար ասելով` նույնիսկ այս տեղն է «թուրքացրել»: Քոփթաշն ասաց, թե անգամ «ժեստ» անելիս այդ նրբազգացությունը չցուցաբերվեց, և շեշտեց. «Թուրքացնում եք ու թուրքացնում: Այսինքն` համառորեն շարունակում եք Աքդամար ասել»:

Քոփթաշն ասաց, որ անիմստ է հայկական եկեղեցին որպես հուշարձան-թանգարան բացելը, և տվեց հետևյալ հռետորական հորցը. «Ինչու՞ այն չի բացվում որպես եկեղեցի»: Նա ասաց. «Մի քանի ամիս առաջ թույլ եք տալիս, որ տարին մեկ անգամ, այն էլ ոչ թե ամբողջ եկեղեցում, այլ` Մշակույթի նախարարության գրության համաձայն` մի մասում, պատարագ մատուցվի` նահանգապետարանի կողմից որոշված սահմանափակ թվով հավատացյալների մասնակցությամբ: Այստեղ «թույլ տալ» հասկացությունն անգամ շատ գրգռիչ արտահայտություն է»: Նաև շեշտեց, որ դա հակասում է «կրոնի և խղճի ազատությանը»:

«Խաչի ճգնաժամի պատճառը հանրաքվեն է»

Ըստ Քոփթաշի` պետությունը շարժվում է` «Նեղը մնալու դեպքում իրավունք շնորհելու և դա էլ շատ դանդաղ անելու»  մարտավարությամբ, նաև ասաց, որ խաչ չտեղադրելու պատճառն այն վախն է, թե հանրաքվեից առաջ ազգայնականների ճնշումների հետևանքով քվե կկորցնեն:  Նա ասաց, որ այս գործընթացը աշխարհասփյուռ հայության համար բազմաթիվ հարցականների տեղիք է տալիս. «Եթե դուք իրոք մտադրություն ունեիք անկեղծորեն ձեր անցյալի հետ հաշվի նստել և առերեսվել, տեր կանգնել մի պատմության, մի մշակույթի, մի մշակութային ժառանգության, պահպանել դրանք, հաշտվել ու երկխոսություն սկսել հայերի հետ, ապա այդպես չպետք է վարվեիք»:

Նշելով, որ ինքը, այնուամենայնիվ, պատարագի ժամանակ գտնվելու է Աղթամարի եկեղեցում, հայտնեց. «Ես առանձնապես շատ կրոնապաշտ մարդ չեմ: Բայց և այնպես, այն հանգամանքը, որ 100 տարի շարունակ անտեր մնացած մի եկեղեցում առաջին անգամ կրոնական արարողություն է կատարվելու, հայկական ավանդույթներով` պատարագ է մատուցվելու, ինձ հույս է ներշնչում, որ թեև անցյալում մեզնից մի շարք բաներ են խլվել ու տարվել, այսօր մենք դեռևս անելիքներ ունենք: Հետևաբար` ես ուզում եմ այնտեղ գնալ` որպես մի հայ, որպես Թուրքիայում ծնված մի հայ, որպեսզի մի կապ հաստատեմ այդ անցյալի հետ»:

«Հանրապետաժողովրդական և Արդարություն ու զարգացում կուսակցությունների պաշտոնական գաղափարախոսությունից բխած գործողությունները»

Կա ևս մի հանգամանք, որի դեմ իր բողոքն է արտահայտում Քոփթաշը: Նա նույնպես, Ասորական մշակույթի կազմակերպության նախագահ Յուհաննա Աքթաշի նման, վրդովված է Հանրապետաժողովրդական և Արդարություն ու զարգացում կուսակցությունների դեմ` «մայրապետի հանդերձանքին» վերաբերող քննարկումների պատճառով:

Քոփթաշը նշեց, թե պոպուլիստական ընթացք ունեցող այս քննարկումը վիրավորանք է հասցնում ոչ մահմեդականներին, ասաց նաև, որ պաշտոնական գաղափարախոսությունն ազդեցություն է թողել հասարակության բոլոր խավերի վրա: Արձանագրելով, թե բոլորը ազգային կրթության բովով անցնելով են «դաստիարակվում», նշեց. «Կրթություն չստացածներն էլ «կրթվել» են զինվորական օջախ կոչված այդ տեղում: Ազգայնամոլ, ռազմապաշտ, պետականամետ մտայնությունը տիրապետող եղավ ողջ Թուրքիայի բոլոր շրջանակներում, բոլոր տարածքներում: Մարդիկ դժվարանում են այդ մտածելակերպից ազատվել»:

Քոփթաշն ասաց, թե դրանք Հանրապետաժողովրդական և Արդարություն ու զարգացում կուսակցությունների պաշտոնական գաղափարախոսություններից բխած շարժումներ են, նաև նշեց, որ Հանրապետաժողովրդական կուսակցությունը  անցյալում եղել է պետական ավանդույթի տեր, սակայն այսօր վերածվել է տատանվող և միայն քվե շահելու հոգսի հետևից ընկած մի կուսակցության: Առաջ քաշելով այն տեսակետը, թե Հանրապետաժողովրդական կուսակցությունն ինքն էլ չգիտի, թե ինչ է անում` մե’կ գլխաշորերի հարցը նախաձեռնելով, մե’կ էլ` մայրապետի հանդերձանքը գլխաշորի նմանեցնելով, ասաց, որ  այդ կուսակցությունն իրականում խնդիրները լուծելու ցանկություն չունի:

«Արդարություն և զարգացում կուսակցությունը չի մարսել ժողովրդավարության գաղափարը»

Քոփթաշը հետևյալ կերպ է քննադատում Արդարություն և զարգացում կուսակցությանը. «Դժվարանում են կոտրել ազգային գաղափարախոսության, այդ ազգը վեհացնելու, այդ ռազմապաշտ գաղափարի, այդ ազգայնամոլ մտքի կաղապարները: Այսինքն` եթե իրոք յուրացրած լինեն ժողովրդավարության գաղափարը, ապա վարչապետն այսօր այդ գլխաշորի հանդերձանքը, գլխաշորը մայրապետի հանդերձանքին նմանեցնող պատի ազդագրի դեմ իրոք  ժողովրդավարական և իրոք ոչ մեկին չվիրավորող մեկնաբանություններով հանդես կգար: Սակայն վարչապետը նախընտրեց դա օգտագործել Քըլըչդարօղլուի դեմ: Այսինքն` նախընտրեց պաշտպանել միայն գլխաշոր կրողների իրավունքները` այնպես, կարծես քրիստոնյաներն ու մայրապետները չեն վիրավորվելու դրանից»:

Քոփթաշը շեշտելով, որ իրական  ժողովրդավարական կեցվածքը պահանջում էր, որ ասեր, թե «Ձեր այդ վարմունքով վիրավորում եք թե’ մուսուլմաններին և թե’ քրիստոնյաներին, հետևաբար այն ճիշտ չէ», նշեց, որ Էրդողանը նախընտրեց այս հարցին միակողմանի վերաբերմունք ցուցաբերել: Քոփթաշն ասաց. «Եթե այդ փոփոխությունը իրոք ժողովրդավարության, մարդու իրավունքների, ազատության հիմքի վրա դրվեր, ապա այդ վերաբերմունքը կդրսևորվեր նաև հետագայում: Բայց եթե չի կարողանում այդ ամենն անել, հասարակական փոփոխությունները, հասարակական դինամիկան հաղթահարելու են նաև Արդարություն ու զարգացում կուսակցությանը և ստեղծելու են սեփական այլ դինամիկաներ», և շեշտեց, որ ՙԹուրքիայում տեղի ունեցող բազմաթիվ բաներ գոյանում են հենց այդ  բանաձևից ու դինամիկաներից»:
Ասորական մշակույթի կազմակերպության նախագահ Յուհաննա Աքթաշը հայտնելով, որ մայրապետի հանդերձանքը կարևոր արժեք է քրիստոնեության համար, վարչապետ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանին ու Հանրապետաժողովրդական կուսակցության գլխավոր նախագահ Քեմալ Քըլըչդարօղլուին կոչ էր արել` ներողություն խնդրել երկրում բնակվող քրիստոնյաներից:

Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի որոշումը տտիպ ուրախություն առաջացրեց

Հրանտ Դինքի գործընկեր Ռոբեր Քոփթաշին հարցազրույցի վերջում հարցեր ուղղեցինք` Հրանտ Դինքի դատական գործի առնչությամբ Թուրքիայի ներկայացրած պաշտպանության և Թուրքիային դատապարտող վճռի մասին: Քոփթաշը նշելով, որ մամուլում տպագրված Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի որոշումը, որը հրապարակվելու է սեպտեմբերի 14-ին, իրենց` որպես Հրանտի աշխատաքային ընկերների, տտիպ ուրախություն  պատճառեց, ասաց նաև, թե ուրախության պատճառն այն էր, որ Հրանտը Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան դիմելիս շատ լիահույս է եղել, և հավելեց. «Հրանտ Դինքը թրքությանը վիրավորելու մեղադրանքով դատապարտվելուց հետո դա ընկալեց որպես մեծ վիրավորանք` իր անձի, իր գոյության և իր աշխարհայացքի դեմ: Եվ բարձրաձայն աղաղակեց, որ չի վիրավորել թուրքերին և Թուրքիայի քաղաքացիներին, որոնց հետ ապրում է միասին, որ դա երբեք չի կարող ընդունելի համարվել իր աշխարհայացքի տեսանկյունից, որ դա ցեղապաշտություն է, և որ ինքը երբեք նման մեղք չի գործի: Բայց և այնպես` նրան դատապարտեցին: Նա էլ իր վրա կրեց դրա հոգեբանական ծանրության բեռը: Եվ ոչ միայն հոգեկան ապրումներ ունեցավ, այլև այդ որոշումը նրան այս երկրում թիրախ դարձրեց, նրա մահվան պատճառը դարձավ: Հետևաբար` Հրանտը շատ էր կարևորում Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանում արդարացվելը, այստեղ ապացուցելը, որ իր համար սահմանված պատիժն անարդար է»:

«Դա խայտառակ պաշտպանություն է»

Քոփթաշն ասելով, թե Հրանտը դրա շնորհիվ դարձյալ ապացուցելով, որ չի գործել այդ ենթադրյալ ցեղապաշտական մեղքը, շարունակելու էր ճակատը բաց ապրել Թուրքիայում, նշեց նաև, որ արդարությունն ի վերջո հաղթանակում է: Նաև հայտնեց, որ իրենք ուրախացել են, քանի որ այդ որոշման շնորհիվ իրականություն դարձավ Հրանտ Դինքի ցանկությունը:  Նա ասաց, որ կառավարությունը Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան ներկայացրած իր պաշտպանության համար խայտառակվելու պատճառով հարկադրված է եղել որոշ քայլեր ձեռնարկել, որ այդ պաշտպանական ճառը ամոթալի էր նաև Թուրքիայում բնակվող հայերի համար:

 Ասաց, որ Դինքի դատավարության դեմ այդ կեցվածքը իրենք համարում են տասնյակ տարիներ տևած պաշտոնական գաղափարախոսության շարունակությունը, որ ոչ մահմեդականներին, փոքրամասնություններին, թուրք չեղողներին հիմնականում որպես երկրորդ կարգի քաղաքացի ընկալող, իսկական քաղաքացի չհամարող մտայնության պատճառով այլ բան հնարավոր էլ չէր սպասել: Քոփթաշն ասաց. «Դատական գործի նման վերջը մեզ համար նաև հետևյալ իմաստն է ունի. մենք, ի վերջո, որպես շաբաթաթերթ, որպես «Ակօս», ճիշտ Հրանտ Դինքի նման ցանկանում ենք, որ այս երկիրը դառնա ժողովրդավար: Դա մեզ համար շատ առաջնային խնդիր է, քանզի ուզում ենք ազատ ապրել այս երկրում, ցանկանում ենք լինել հավասար քաղաքացիներ»: Նաև շեշտեց, որ Հրանտ Դինքի գործի առնչությամբ Թուրքիային դատապարտող որոշումը խորհրդանշական է ոչ միայն Հրանտ Դինքի, այլև` Թուրքիայում խոսքի ազատության պատճառով բոլոր տուժածների համար:

«Սեպտեմբերի 6-7-ից հետո առանձնապես շատ բան չի փոխվել»

Քոփթաշի համոզմամբ «Թուրքիայի Հանրապետության հիմնադրումից ի վեր ոչ մահմեդականները չեն համարվել իրենցից, չեն եղել իրենց քաղաքացիները, չեն ընկալվել որպես հավասար քաղաքացիներ: «Ի~նչ երջանիկ է նա, ով ասում է` թուրք եմ» արտահայտությունը Թուրքիայի բոլոր քաղաքացիներին ուղղված սոփեստություն է: Այստեղ շատ անկհայտ էթնիկ շեշտադրում կա: Այդ էթնիկ շեշտադրումից բացի մնացյալ և ոչ մի խումբ իսկական քաղաքացի չի համարվել. ոչ մահմեդականները երկու անգամ օտարվեցին: Նրանք միշտ ընկալվեցին որպես օտար, որպես պատանդ»: Նա նաև արձանագրեց, որ սեպտեմբերի 6-7-ի դեպքերը նույնպես այդ մտայնության արդյունքն էին:

Քոփթքաշը հիշեցնելով, որ գեներալներից մեկը, այն ժամանակ սեպտեմբերի 6-7-ի իրադարձությունները որակելով որպես առանձնահատուկ ռազմական գործողություն, ասել էր, թե «այն հաջողված էր», նաև հետևյալն ասաց այդ կապակցությամբ. «Այն, ինչ տվյալ գեներալը որակել էր որպես հաջողություն, Թուրքիայի, Ստամբուլի թուրքացումն էր: Ահա ոչ մահմեդականներին այս երկրից վտարելու, նրանց մեջ վախ ներարկելու, միշտ փշերի վրա դնելու պաշտոնական գաղափարախոսության դրսևորումներից մեկը: Հրանտ Դինքի դեպքը, թերևս, վերջինն էր դրանց մեջ, իսկ պաշտպանական ճառը, ինչպես նշեցի, այդ մտայնության պաշտպանությունն էր: Հետևաբար` այս ամենն այնպիսի զգացում է առաջացնում, թե շատ բան չի փոխվել»:

Յուսուֆ Չոբանօղլու

09.09.2010  

Էթքին լրատվական գործակալություն

http://www.atilim.org/haberler/2010/09/09/CHP_ve_AKP_gayrimuslimlere_hakaret_ediyor.html