Իրավունքի հավասարության եւ ընդհանրության սկզբունքն ու փոքրամասնությունները

 Երվանդ Օզուզուն

Մինչև 1970-ական թթ. կար Իհսանի անունով մի աշուղ, որը սազի միջոցով էր մեկնաբանում մեր հասարակական խնդիրներն ընգրկող սեփական արտահայտութուններն ու բանաստեղծություները։ Վերջերս նրա մասին իմ ընթերցած մի լուր ինձ վերցրեց ու տարավ այդ տարիներ։  Մի խոսք կար, թե` «Ուրիշները կարդացին, նախարար դարձան, մենք չկարդացինք, նախարար դարձանք»։ Իհսանին նախարարի աթոռին չէր նստել, բայց այլ իմաստով նա իսկական նախարար էր եւ մեկն էր նրանցից, ովքեր նկատում են ամեն ինչ։

Նրա գրչին պատկանող «Գրելու եմ» բանաստեղծությունը այդ տարիներին բոլորի կողմից սիրված բանաստեղծություններից մեկն էր։ Այդ բանաստեղծությունից մտքումս միայն հետևյալ տողն է մնացել. «Գրելու եմ` մինչեւ որ սահմանադրությունը կիրառվի, գրելու եմ` մինչեւ որ անհավասարության շղթան փշրվի»։ Այս տողերով Իհսանին ուզում էր ասել, որ այդ տարիներին արդեն օրենքի ուժ ունեցող 1961 թ. սահմանադրությունը լիովին չէր կիրառվում, եւ խախտվում էր հավասարության սկզբունքը։ Իր սազը նվագելով՝ նա թյուքյուներ (ժողովրդական երգ-խաղիկներ) էր երգում`  հավասարության, եղբայրության ու բարեկամության մասին ։

Դրանից ավելի քան 30 տարի է անցել, իսկ դա քիչ ժամանակամիջոց չէ։ Շատ բաներ են փոխվել ամբողջ աշխարհում եւ Թուրքիայում։ Այս ժամանակահատվածում մեր ժողովրդավարությունը երկու անգամ դադարեցվել է տարբեր վարչակարգերի պատճառով։ Մեր երկրում սահմանադրությունը գործածության մեջ մտավ 1982 թ. ։ 2001 թ. 32 կետ փոփոխվեց։ Առաջ է քաշվում հենց այս սահմանադրության արդիականացման ու Եվրոմիությանը համապատասխանեցման հարցը։ Այժմ հերթի են դրված սահմանադրությանը համապատասխանելու օրենքները։

«Մենք ժողովրդական, աշխարհիկ եւ իրավական պետություն ենք», որում Թուրքիայի Հանրապետության քաղաքացիները համարվում են հավասար անհատներ։ Գիտե՞ք՝ ինչ եմ մտածում։ Արդյո՞ք կարող ենք ասել, թե այսօր մեր սահմանադրությունը հավասարապես կիրառվում է յուրաքանչյուր քաղաքացու նկատմամբ։ Օրինակ` ես կարո՞ղ եմ դրական պատասխան տալ այս հարցին՝ որպես Թուրքիայի այնպիսի քաղաքացի, որն ունի «տարբերվող» ներքին ինքնություն։ Հենց այդպես, քանի որ  ես այդպես եմ մտածում, ամեն դեպքում որոշ բաներ կան, որ իմ մտքից դուրս չեն գալիս։ Իրավաբան չեմ եւ սահմանադրության մասին չեմ կարող մեկնաբանություններ անելլ։ Սակայն ցանկանում եմ ձեզ հետ կիսել այն, ինչ տեսել եմ ու գիտեմ։

Եթե կուզեք՝ միասին որոնենք, թե մեր սահմանադրության հավասարության սկզբունքները ինչ  չափով են կիրառվում։  Միասին կատարենք այդ որակումը՝ ստորև ներկայացված հարցերին տված մեր պատասխաններով։

*** 

Հիվանդ երեխա ունեցող տարեց Ահմեդ բեյի ու Հաթիջե հանըմի ընտանիքը տկարանալուց հետո կարո՞ղ է արդյոք իր խեղճ բնակարանը նվիրել համապատասխան որևէ բարեգործական կազմակերպության, որպեսզի դրա փոխարեն խնամք ստանա։

Պատասխան՝ անկասկած «այո»։

Սակայն եթե այս ընտանիքը հայ լիներ, իսկ համապասխան կազմակերպությունն ունենար ազգային փոքրամասնության վաքըֆի կարգավիճակ, ապա այս հարցի պատասխանը «ոչ»-ը կլիներ։

***

Որևէ որբանոցի պատկանող մի հողատարածք կամ շենք, օրինակ` Դարյուշշաֆաքա վաքըֆին պատկանող մի տուն չնորոգված վիճակում է, փլվել է կամ էլ փլվելու է։ Վաքըֆը կարո՞ղ է անհրաժեշտ հավանություն ստանալ նորոգում կատարելու համար։

Պատասխան՝ բնականաբար «այո»։

Շատ լավ, իսկ եթե որբանոցը հայերին է պատկանում, ասենք` դրանք Քարագյոզյան կամ Գալֆայան որբանոցներն են, դարձյալ կարո՞ղ են արդյոք ստանալ անհրաժեշտ հավանությունը։

Դժբախտաբար այս հարցի պատասխանը «ոչ» է լինելու։

***

Եթե մի բարեգործական կազմակերպություն կամ դպրոցական մի վաքըֆ բնակարան շահի վիճակախաղի ժամանակ, սեփականության վկայականը կարո՞ղ է գրանցվել այդ բարեգործական կազմակերպության կամ դպրոցական վաքըֆի անունով։

Պատասխան՝ հաստատ «այո»։

Իսկ եթե այս բարեգործական կազմակերպությունը կամ դպրոցական վաքըֆը հայ հասարակությանն է պատկանու՞մ. ցավում եմ , բայց պատասխանը «ոչ» է։

***

Կարո՞ղ եք ձեր որևէ գույք նվիրել ձեր թաղամասում կամ գյուղում գտնվող մզկիթներ պատվիրող կամ պահպանող կազմակերպությանը կամ որևէ վաքըֆի ։

Պատասխան՝ «այո», քանի որ գոյություն ունի սեփականության իրավունք ։

Շատ լավ, իսկ եթե հայ եք, եկեղեցական մի վաքըֆի կարո՞ղ եք նվիրել։ Կա «ոչ» դատական արգելքը։

***

Կարող ենք այս օրինակները ավելացնել (բացի սրանից` կարող ենք բազմաթիվ օրինակներ բերել այլ հարցերի շուրջ)։ Ահա արդի քննարկումը վերաբերում է հենց փոքրամասնությունների վաքըֆների` սեփականություն ձեռք բերելու խնդրին։ Ափսոս, որ այս ամոթալի խտրականությանը վերջ տալու փոխարեն, մի որոշակի շրջանակ, ինչքան կարող էր, մոլորեցրեց։ Մշակվեցին այնպիսի սցենարներ, որոնք չեն իրականանալու «ազգային շահեր, հայրենիքի անխախտելի ամբողջականություն, արտաքին կիզակետեր, դավաճան նպատակներ» եւ այլ նման պատճառաբանություններով։ Փոքրամասնություն լինելը ներկայացվեց որպես անպատեհություն եւ մեղադրվեց։ Մի արտահայտություն կա, որը մեր քաղաքական գործիչները շատ են սիրում կրկնել. «Քաղաքացիների միջեւ միություն եւ միասնականություն ապահովել»։ Կարծում եմ, որ դրա մեթոդը չպետք է լինի այն քաղաքականությունը, որը «մյուսի» միջոցով շոյում է ազգայնական զգացումները։ Հնարավոր կլինի՞ արդյոք ժողովրդավարության հասնել` խնդիրներին նայելով ոչ թե հայրենասիրական հայացքով, այլ էթնիկ-կրոնական տարբերությունների վրա հենվող ազգայնականությամբ։  Միշտ ասում եմ, որ Թուրքիայի բնակչության յուրաքանչյուր հազարերորդ քաղաքացին փոքրամասնության ներկայացուցիչ է։ Մենք այս տարածքների կենսական գույներից մեկն ենք։ Այդ գույնը այս կերպ խամրեցնելով` միայն ազգայնական զգացումներ են սնուցվում։ Դա ի՞նչ օգուտ կտա մեր երկրին։ Ճիշտն ասած՝ չգիտեմ։

Յուրաքանչյուր աշխարհիկ պետություն, անկախ նրանից, թե որ կրոնն է դավանում, նույն հեռավորության վրա է ամեն քաղաքացու նկատմամբ։ Թուրքիայում կրոնին առնչվող խնդիրների ծախսերը կատարվում են հենց այն բյուջեից, որը գոյանում է նաև իմ նպաստով։ Սակայն եթե պետությունը իմ եկեղեցու եւ իմ հոգևորականի ծախսերը, հոգալ չեմ ասում, կրճատի, ապա տվյալ հաստատությունները ինչպե՞ս կկարողանան պահպանվել։ Ո՞րն է սրա պատասխանը։ Բոլոր բարեգործական կազմակերպությունները պահպանվում են նվիրատվությունների եւ անշարժ գույքերի եկամուտներով` դրանք լինեն մահմեդական թե ոչ։ Եթե նրանց գույքերը լուծարվում են, իսկ ծախսերը` կրճատվում, ապա բնականաբար այդ հաստատությունները ի վիճակի չեն լինում իրենց նպատակին ծառայել, այնպես չէ՞…

Եթե դա է իրենց ուզածը, ապա խնդիր չկա։ Սակայն եթե մենք իրավական պետություն ենք, եթե ցանկանում ենք իրավական պետություն լինել, ապա «հավասարության» ու «ընդհանրության» սկզբունքը մի՞թե դրա պարտադիր պայմանը չէ։ Մեր հույսը ԵՄ-ին համապատասխանելու օրենքներն են։

Գրելու եմ այնքան, մինչև որ սահմանադրությունը գործադրվի, գրելու եմ այնքան, մինչև որ այս շղթան ջարդվի:

www.hyetert.com