Նախորդ շաբաթ Թուրքիա այցելած Անգլիայի վարչապետ Դեյվիդ Քեմերոնին դաջված տուղրայով (սուլթանի ստորագրությունը ներկայացնող փակագիր) մի փաստաթուղթ նվիրելու սկանդալի հերոսը դարձած Պետական արխիվներում այս անգամ էլ մեկ այլ խայտառակություն ի հայտ եկավ, երբ պարզվեց, որ սխալմամբ ոչնչացվել են Արևելյան Անատոլիայից պահպանման համար արխիվ ուղարկված բնակեցման մասին որոշ փաստաթղթեր:
Այս սկանդալը, որին հավատալն անհնարին է թվում, տեղի է ունեցել 2009 թ. վերջերին: 3473 թվակիր օրենքը և համապատասխան հրահանգը նախատեսում էին, որ որպես «արխիվային նյութ» սահմանված, հասարակական կազմակերպությունների կողմից կուտակված և «պետական-ազգային կյանքը, մասնավոր իրավունքն ու շահերը պաշտպանող» փաստաթղթերի մեջ առավել կարևոր վավերագրերն ուղարկվեն պետական արխիվներ: Պետական արխիվները, վերոնշյալ օրենքի համաձայն, որոշ նախարարություններից պահանջել են, որպեսզի վերջիններս ուղարկեն իրենց մոտ գտնվող արխիվային փաստաթղթերը: Այն պաշտոնական հաստատությունների մեջ, որոնցից պահանջել են այդ փաստաթղթերը, կար նաև Բարեկարգումների և բնակեցման նախարարությանը ենթակա Արտակարգ իրավիճակների գլխավոր տնօրինությունը, և վերջինս, որի մտքովն անգամ չէր անցնում, թե ինչեր են գալու իրեն պատկանող փաստաթղթերի գլխին, բարի կամքով հազարավոր փաստաթղթեր ուղարկեց Պետական արխիվ:
Սակայն գոյություն ուներ մի խնդիր, ավելի ճիշտ` մի անկարգություն. չէ՞ որ աշխարհի ամենակարևոր փաստաթղթերի գանձարանը հանդիսացող մեր պետական արխիվն աշխատում էր հիանալի կերպով և անգամ դաջված տուղրայով փաստաթղթերով գայթակղում անգլիական վարչապետին… Ահա և այդ հոյակապ համակարգը համաչափ գործում էր նաև նախարարություններում գտնվող փաստաթղթերի` արխիվ տեղափոխման առումով, և նախարարությունների վավերագրերը, երբեմն ցուցակագրվելով, իսկ երբեմն էլ նույնիսկ առանց դրա անհրաժեշտությունը զգալու, լցվում էին պարկերի մեջ և ուղարկվում արխիվ:
Տեղափոխման գործն էլ վստահված էր բեռնատար կոոպերատիվներին կամ ընկերություններին…
Ուղղությունը` դեպի փաստաթղթեր ոչնչացնող ագրեգատ
Բարեկարգումների և բնակեցման նախարարության` Արևելյան Անատոլիայի միավորումներից բեռնված բնակեցման մասին տասնյակհազարավոր վավերագրեր տեղափոխող այդ բեռնատարներից մեկն անցյալ տարվա վերջին կորցրեց իր ճանապարհը…
Դեպի Անկարա ուղղություն վերցրած բեռնատարը, պետական արխիվների պահեստների փոխարեն, գնաց Երգազի թաղամասում գտնվող ոչնչացնող ագրեգատ, որի մոտ էլ դատարկեց իր բեռը:
Երբ Պետական արխիվների գլխավոր տնօրինության իրավասուները գլխի ընկան, թե ինչ է կատարվում, այլևս շատ ուշ էր. տասնյակհազարավոր վավերագրեր, հիանալի կերպով ոչնչացվելով, վերածվել էին հակերի, որպեսզի ուղարկվեին Թուրքիայի ցելյուլոզայի և թղթի գործարան:
Երբ սխալը, ավելի ճիշտ` պատմության հանդեպ հանցագործությունը գիտակցվեց, իրավասուները խուճապի մատնվեցին, բայց ոչնչացված փաստաթղթերը փրկելու աշխատանքներից առաջ ջանքեր գործադրեցին, որ կանխեն այդ խայտառակության հրապարակումը: Անհրաժեշտ գրաքննություններից ու այնպիսի շտապ միջոցառումներից հետո, ինչպիսին էր, օրինակ, «Դրա մասին խոսողներին կվռնդենք», անցան թուղթ ոչնչացնող մեքենաներով անցկացած բնակեցման փաստաթղթերը փրկելու գործին: Անմիջապես մի խումբ հիմնվեց այդ գործի համար, և արխիվում փաստաթղթերի դասակարգմամբ զբաղվող տասնյակ աշխատակիցների հրահանգ տրվեց ժապավենի վերածված միլիոնավոր կտորները միացնել իրար:
Արդյունքում` Թուրքիայի արևելյան շրջանի բնակեցման մասին ոչնչացված փաստաթղթերի միայն 10 տոկոսը հնարավոր եղավ փրկել, մնացածն էլ տեղափոխվեց մեր պետական արխիվների «ոչնչացված թղթերի բաժանմունք», որն իր տեսակով առաջինն է աշխարհում:
Բնակեցման փաստաթղթերի վրա աշխատել ցանկացող հետազոտողներին շատ ուշացումով տրվում է հետևյալ սպասելի պատասխանը. «Փաստաթղթերը դասակարգման փուլում են»:
Ես ունեմ ընդամենը երեք հարց
Այլևս ասելիք չունեմ և առայժմ բավարարվում եմ հետևյալ երեք հարցերով.
- Արևելյան Անատոլիայից ուղարկված փաստաթղթերը իրոք «սխալմա՞մբ» են ոչնչացվել:
- Թուղթ ոչնչացնող մեքենաներից անցկացված այդ վավերագրերը ո՞ր շրջանին եվ հանրեպետության ո՞ր տարիներին էին պատկանում:
- Ժապավենի վերածված փաստաթղթերի մեջ արդյոք կայի՞ն նաև Դերսիմում կատարված բնակեցման մասին փաստաթղթեր:
Մուրադ Բարդաքչը
haberturk.com
15.08.2010
Leave a Reply