Հովիվի եկեղեցին

Պատմությունը

Այս հետաքրքիր կառույցը գտնվել է Անի քաղաքի բերդապարիսպներից դուրս` մի քանի հարյուր մետր հյուսիս-արևմուտք, դեպի Հոռոմոս վանք տանող ճանապարհի վրա: Եկեղեցին, որը 20-րդ դարի սկզբին քանդված վիճակում է եղել, գրեթե լրիվ ավերվել է 1966 թ. երկրաշարժի հետևանքով: Որոշ ավերակներ հասել են մինչև մեր օրերը: Դրանք կարելի է տեսնել Անիի ճանապարհից, սակայն քանի որ գտնվում են արգելավայրում, անհնար է դրանց մոտենալ:

Եկեղեցին արձանագրություն չի ունեցել, և որևէ բան հայտնի չէ նրա պատմության մասին: Ասում են, որ այն ստացել է ՙՀովիվի եկեղեցի՚ անունը, քանի որ կառուցվել է մի հովիվի կողմից, որը վշտացել էր նրանից, որ Անիում գտնվող եկեղեցիները աղոթելու համար բավականաչափ լուռ և հանգիստ չէին:

Կառույցի ուսումնասիրությունը

Չնայած փոքր կառույց լինելուն` եկեղեցին ունի վերին աստիճանի բարդ նախագիծ: Դրսից շենքը բաժանված է երեք մասի, իսկ ներսը եղել է երկհարկանի: Բարձրությունը եղել է 11,  իսկ հիմքի տրամաչափը` 7 մ:  

Հովիվի եկեղեցին        Եկեղեցու մեկ այլ տեսարան

Բարդ կառուցվածք է ունեցել հատկապես գետնահարկը: Դրսից ունեցել է 12 թևանի աստղի ձև: Ներսում եղել են վեց որմնախորշեր: Որմնախորշերի միջև գտնվող ուղղաձիգ մակերեսը կազմված է եղել մի շարք կիսաթաղ սյուներից, և յուրաքանչյուր շարքի վերևից բացվել է կիսաշրջանաձև կամար: Այս վեց կամարները իրար են միանում առաստաղի մեջտեղի հատվածում: Հստակ չէ, թե այս միացումը  ինչպես է եղել, քանի որ կառույցի այս բաժինը քանդվել է: Ժամացույցի ճոճանակը (որը Առաքելոց եկեղեցու ճոճանիկի նմանակն է) հավանաբար ամրացված է եղել մի կենտրոնական սյանը: Ճոճանակն այն լուծումն է, որն օգտագործվել էր  Թորոս Թորամանյանի ներկայացված մոդելի դեպքում:

Եկեղեցու վերևի հարկի ներսը շրջանաձև է, դուրսը` վեցանկյուն, վերևն էլ ծածկված է գլանաձև տարածքի վրա նստեցված գմբեթով: Ունեցել է դեպի դուրս բացվող մի դուռ, սակայն հայտնի չէ, թե գետնահարկից ինչպես են այստեղ բարձրացել: Դրսից կառուցված որևէ սանդուղքի հետքեր չեն գտնվել:

Եկեղեցու մեկ այլ տեսարան ևս Եկեղեցու փլվելուց կարճ ժամանակ առաջ արված գունավոր մի լուսանկար

Չնայած եկեղեցու նախագծի հեղինակ ճարտարապետի ցուցաբերած վարպետությանը` քիչ և հասարակ զարդարանք ունեցող կառուցվածքը եղել է բավականին կոպիտ: Հաստատված չէ նաև կառույցի շինարարության պատմությունը: Այն կարող է կառուցված լինել 10-րդ, 11–րդ, 12–րդ կամ 13–րդ դարում: Եկեղեցու նախագիծը և փոքր չափերը մատնանշում են, որ գետնահարկը կարող էր օգտագործված լինել որպես գերեզման, իսկ վերևի հարկը՝ ինչպես մենաստան, այնպես էլ դամբարան: 

Սակայն արդյո՞ք սա եկեղեցի է

Այս էջը պատրաստելիս օգտվեցի հինգ տարբեր աղբյուրներից: Յուրաքանչյուրում եկեղեցու նախագիծը կար, և յուրաքանչյուրի մեջ հարավակողմը տարբեր էր: Այս էջում ներկայացված նախագծի համար ընդունեցի, որ դեպի արևելք նայող աբսցիսը (փակ ցցվածք եկեղեցու արևելյան կողմում, որն ընդհանրապես ներառում է խորանը) եղել է առանց պատուհանի որմնախորշ, սակայն աղբյուրներից միայն մեկն է  դա այդպես է համարում:  

Եկեղեցու տեսքը` ըստ Արշակ Ֆետվաջյանի` 1920 թ. առաջ արած նկարի

Այս անորոշությունը տարօրինակ է: Միշտ չէ, որ հայկական գերեզմանոց-եկեղեցիների գետնահարկերում աբսցիս է լինում, սակայն դրանք միշտ տեղադրված են լինում արևելք-արևմուտք ուղղության վրա: Արդյոք այս կառույցը ա՞յդ ուղղության վրա է: Մինչև այս հարցին պատասխան չտրվի, ես համոզված չեմ լինի, որ այս կառույցը եկեղեցի է եղել: Գուցե այն իրականում մահմեդական դամբարան է եղել: Կամ գուցե եղել է խորան, որի որմնախորշ չունեցող աբսցիսը ուղղված է եղել դեպի հարավ, այսինքն` դեպի Մեքքա : Եթե սա մահմեդականների համար հայերի կողմից նախագծված և կառուցված մի շինություն է եղել, ապա հավանաբար այն մնացել է Շեդդաթների ժամանակաշրջանից` 11-րդ դարի վերջերից կամ էլ 12–րդ դարից:  

http://www.virtualani.org/shepherd/turkish.htm