Հռիփսիմեի վանքը (Կույսերի վանքը)

Պատմությունը

Այս փոքր վանքը, որն առանձնացված է քաղաքից, գտվում է Ախուրյան գետին նայող ժայռոտ հրվանդանում: Վանքը կառուցված է Սուրբ Հռիփսիմեի զոհված կույսերի հիշատակին և ամենայն հավանականությամբ որպես ապաստան է ծառայել մինաձնուհիների համար:

Բակի ներսում կան մի քանի շենքերի ավերակներ: Ամենանշանավոր կառույցը հավանաբար 13-րդ դարում կառուցված փոքր, գողտրիկ և շատ գրավիչ եկեղեցին է: Այժմ այն վերածվել է վերին աստիճանի գեղեցիկ և ռոմանտիկ փլատակի. կարմիր քարից կառուցված շատ փոքրիկ և հրապուրիչ մի կառույց, որը կանգնած է ժայռի գագաթին:

Սուրբ Գրիգոր եկեղեցու արձանագրություններից մեկում խոսվում է մոտակայքում գտնվող Բեխենց անունով մի վանքի մասին, որը վերականգնվել է Տիգրան Հոնենցի կողմից: Ենթադրվում է, որ Բեխենցը հենց այս վանքն է:

Կառույցի ուսումնասիրությունը

Եկեղեցու նախագիծը բարդ է` չնայած իր փոքր չափին: Արտաքին կողմն ամբողջությամբ կառուցված է շինության ուղղաձիգ լինելն ընդգծող ձևով: Հատկապես բարդ է կառուցված գմբեթը ծածկող տանիքը: Կիսաբաց հովանոցի նմանվող և բազմաթիվ սուր գագաթներից բաղկացած գլուխը դուրս է գալիս զիգզագ քիվից: Այս տանիքը Անիում դեռևս միակ օրինակն է, բայց հնարավոր է, որ այն ծագել է շրջակայքից: Խծկոնք վանքից մնացած եկեղեցու գմբեթը ևս նման նախագծով է կառուցված. տարբերությունն այն է, որ վերջինս կառուցված է ավելի վաղ` 11-րդ դարում:

Դրսից գմբեթի ճակատը երեք սյունաշար փնջերով բաժանված է 12 մասի: Ոչ սուր կամարների շարքն էլ երեք մասի է բաժանում յուրաքանչյուր ապսցիսի արտաքին թեք պատերը: Յուրաքանչյուր կամար ունի տարբեր շարվածքի զարդանկարներ, և ամեն մի կամարի անցքում կա տերևի տեսք ունեցող զարդաքանդակ:

Զարդարման մեջ օգտագործվել են փորագրված զարդաքանդակներ, արտաքին որոշ հատվածները զարդարելու համար օգտագործվել է ներկ: Քարի ներկայիս գույնը մուգ կարմիր է, և կան մարմնագույն ներկի հետքեր: Քարին թեթև գույն տալու նպատակով այն կիրառվել է նրբորեն: Որոշ տեղերում զիգզագ նախշ ձևավորելու համար անմիջապես քարի վրա կիրառվել են բաց և մուգ գույներ, այն կիրառվել է նաև ներքևի տանիքի քիվի տակ գտնվող քառանկյուն շարքում: Երբեմն էլ դրանք օգտագործվել են փորագրությունների վրա, ինչպես ճակատային հատվածի ներքևում և տանիքի ցցունքի տակ: Ոչ սուր կամարների շարքի որոշ կամարների վրա գտնվող ժանեկաձև զարդանախշերի վրա էլ են ներկի հետքեր պահպանվել:

Ներսում կան կենտրոնում գտնվող կլոր դատարկ տարածության շուրջը պարուրող վեց փոքր ապսցիսներ, իսկ դատարկ տարածության վերևում գտնվում է փոքր գմբեթով փակված մի երկար գլանաձև ճակատ: Ճակատի վրա՝ չորս, իսկ ուղիղ ապսցիսի վրա էլ մեկ պատուհան կա: Ներսի հատվածը հասարակ է, և որմնանկար չկա: Մուտքը, որի առաջ մի ժամանակ գտնվել է փոքր գավիթը, արևմտյան կողմի վրա գտնվող ապսցիսից է: Փոքր, ուղղանկյուն, մեկ միջանցքով և կիսաշրջանաձև խորան-ապսցիս ունեցող մատուռ կա, որը եկեղեցուն է միանում հարավից:

Չնայած փորք, շատ ապսցիսներից բաղկացած և կենտրոնագմբեթ եկեղեցիները հաճախ են հանդիպում հայկական ճարտարապետության մեջ, սակայն այս եկեղեցին արտասովոր է, քանի որ պատկանում է ուշ շրջանի: Միգուցե նախագծերի վրա ազդեցություն են թողել թուրքական ՙգմբեթ՚ տեսակի գերեզմանները կամ այլ նման նախագծեր, կամ էլ Բագնայր վանքի պես, սակայն ավելի վաղ շրջանին պատկանող մատուռները: