Վերականգնվում է Դիարբեքիրի Սուրբ Կիրակոս հայկական եկեղեցին

Մշակույթի նախարարը Հանչեփեքում էր

Վերջերս հաճախ է օրակարգ բարձրանում միջինարևելյան շրջանի ամենամեծ հայկական եկեղեցին հանդիսացող Դիարբեքիրի Սուրբ Կիրակոս հայկական եկեղեցու վերականգնման հարցը: Եթե Դիարբեքիրի նշանավոր «Գյավուրների թաղամաս» Հանչեփեքում գտնվող 7  խորան  ունեցող այս լքյալ մեծ եկեղեցու տանիքը չծածկվեր,  այս տարի մի քայլով էլ մոտեցած կլիներ պատմության գիրկն անցնելուն: Մի ժամանակ հողե տանիք ունեցող եկեղեցին լքված և անտեր լինելու պատճառով հասել էր կործանման եզրին: Հիմա Դիարբեքիրի եկեղեցու վարչական խորհրդի նախաձեռնությամբ սկսվել են վերականգնողական աշխատանքները, և եկեղեցու տանիքը, թեկուզ  ժամանակավորապես, փակվել է: Եթե գումար հատկացվի, ապա եկեղեցին վերանորոգումից հետո վերածվելու է մշակութային կենտրոնի: Սույն խնդրի հանդեպ հետաքրքրություն ցուցաբերած Մշակույթի և զբոսաշրջության նախարար Էրթուղրուլ Գյունայը փետրվարի 28-ին` կիրակի օրը, գտնվում էր Դիարբեքիրում: Գյունայը եկեղեցում շրջելուց հետո ասաց, որ ցանկանում է իր նպաստն ունենալ եկեղեցու վերականգնման մեջ, սակայն քանի որ եկեղեցու գնման կայքագիրը չի պատկանում Մշակույթի նախարարությանը, անհնար է միջոցներ տրամադրել: Դիարբեքիր այցից հետո առիթ գտանք և այցի մանրամասների ու վերականգնման ծրագրի ապագայի մասին զրուցեցինք Սուրբ Կիրակոս վաքըֆի վարչական խորհրդի անդամ Թեքին Փաբուչջիյանի, ՀԱՅՋԱՐ (Վերականգնմամբ և ուսումնասիրությամբ զբաղվող ճարտարապետների և ինժեներների համերաշխության բարեգործական կազմակերպություն) անդամ, շինարար-ինժեներ Նազար Բինալթըի և վաքըֆի ղեկավարությանն աջակցող Կարապետ Պայլանի հետ:

Չէինք ցանկանում այն վերածել թանգարանի

Փաբուչջիյանը հայտնելով, որ իրենք վերականգման համար դիմել են Մշակույթի նախարարությանը, բայց ստացել բացասական պատասխան, հետևյալ կերպ է բացատրում դրա պատճառը. «Նախարար Գյունայն ասաց, որ իրենք կարող են աջակցել միայն այն կառույցների վերականգմանը, որոնց գնման կայքագրերը պատկանում են իրենց, սակայն տվյալ եկեղեցու գնման կայքագիրը մեզ էր պատկանում, և մենք չէինք կարող այն հանձնել: Բացի այդ` մենք ուզում էինք վերականգնումն ինքներս իրականացնել: Չէինք ցանկանում եկեղեցին թանգարանի վերածել, ցանկանում էինք, որ այն մնա որպես եկեղեցի, տարեկան 1-2 անգամ կարողանանք այնտեղ արարողություն կատարել: Այս պայմաններում նախարարությունը մերժեց մեր պահանջը»:

Այն դառանալու է մշակութային կենտրոն

Օսման Քավալայի այցից հետո առաջացել է եկեղեցու մերձակայքում գտնվող դպրոցը, հոգևորականների կացարանը և օթևանատունը թանգարանի վերածելու գաղափարը: Կարապետ Պայլանը նշելով, որ նախարարի այցը կատարվել է հենց այդ գաղափարով, հետևյալ կերպ է բացատրում գործընթացը. «Սուրբ Կիրակոսը Միջին Արևելքի ամենամեծ հայկական եկեղեցին է, նրա հարկի տակ միաժամանակ կարող է տեղավորվել 2000 հոգի: Սակայն այս պահին եկեղեցին ծուխ չունի, որքանով որ տեղյակ եմ` կա ընդամենը 2 հոգի: Եվ գիտակցում ենք, որ եթե այս եկեղեցին վերականգնվի էլ, այն գործող չի լինելու: Արդյունքում շինությունը ոտքի ենք կանգնեցնելու, բայց այն չի լինելու այնպիսի մի վայր, որում ամեն շաբաթ արարողություն կկատարվի: Վաքըֆի վարչության հետ մեկտեղ մտածեցինք, թե որպեսզի այսչափ մեծ մի կառույց կարողանա գործել, պետք է նրան որևէ գործառնություն ապահովել: Խնդիրը քննարկեցինք «Անադոլու քյուլթյուր» քաղաքացիական նախաձեռնության վարչական խորհրդի նախագահ Օսման Քավալայի հետ: Հարցը նրան էլ հետաքրքրեց: Մտածում էինք, թե եկեղեցուն ինչպիսի գործառնույթ կարող ենք տալ, ինչպես կարող ենք այն ապրեցնել: Եկեղեցին ունի մի շատ մեծ գլխավոր կառույց և կից կառույցներ: Մտածեցինք, որ հագևորականների կացարանը, դպրոցը, ժամատունը և մյուս կառույցները գործել տալով` այն վերածենք մշակութային կենտրոնի կամ բազմաթիվ նպատակներ հետապնդող մի թանգարանի: Այս հարցը քննարկելու նպատակով մի ժողով արեցինք Օսման Քավալայի և մեր դիարբեքիրցի գրողներից Ժաքլին Չելիքի մասնակցությամբ: Հետո տեղեկացանք, որ մշակույթի նախարարը մի ծրագրով այցելելու է Դիարբեքիր, և իրեն խնդրվեց, որ գա այստեղ, ուսումնասիրի խնդիրը և տեսնի, թե ինչպես կարող է աջակցել: Նախարարն ընդունեց առաջարկը, այցն ընդգրկեց իր ծրագրում, և մենք էլ ջանացինք մեր այս գաղափարներն իրեն բացատրել: Նա հետաքրքրվեց խնդրով և ասաց, որ կձևակերպի, թե ինչպիսի աջակցություն է ցուցաբերելու:

«Եթե վերականգնվի, շա՞տ զբոսաշրջիկներ կգան»

Պայլանը հայտնելով, որ մշակույթի նախարարը մոտիկից հետաքրքրվել է եկեղեցու պատմությամբ, նաև հետևյալ պարզաբանումները տվեց նախարարի` եկեղեցի կատարած այցի առնչությամբ. «Նախարարը եկեղեցի մտնելուն պես ցանկացավ տեղեկություններ ստանալ եկեղեցու պատմության մասին: Նա որոշ չափով տեղյակ էր եկեղեցու մասին, քանի որ վաքըֆի ղեկավարությունը տվյալ հարցով մինչ այդ դիմել էր նախարարությանը: Նախարարը տվեց հետևյալ հարցը. «Եթե այս ամենը վերականգնվի, շա՞տ այցելու կլինի»: Այդ հարցին ի պատասխան մենք հետևյալն ասացինք. «Այս պահին Անին ոտքի է կանգնեցվում: Վանում ոտքի կանգնեցվեց Աղթամար եկեղեցին: Դեռ շատ-շատ մեծ պաշտամունքի վայրեր ունենք: Սուրբ Կիրակոսն էլ է դրանցից մեկը: Նման մեծ պաշտամունքի վայրերի վերականգնումը դեպի արևելյան կողմեր կապահովի հավատացյալ զբոսաշրջիկների մեծ հոսք: Հատկապես եթե Հայաստանի հետ սահմանը բացվի, շատ ավելի լուրջ տուրիստական բնագավառ կկազմավորվի»:

Վերականգնման ընթացքն այսօր

Փաբուչջիյանը նշելով, որ վերակագնողական աշխատանքները հասել են այն մակարդակին, որ տանիքն արդեն կարող է ծածկվել, ասաց. «Այսուհետ այլևս բյուջեի հետ կապված հոգս չունենք»: Իսկ Պայլանն ասաց հետևյալը. «Առաջնային նպատակը տանիքը ծածկելը, այսինքն` գլխավոր կառույցը փրկելն էր: Երբ վերև բարձրացանք, տեսանք, որ քարերն իրար վրա էին  ցրվել պանիրի կըորների պես: Եթե միջամտություն չլիներ, կառույցն այս ձմեռ փլվելու էր»: Պայլանը նշեց, որ Մշակույթի նախարարության` բացասական պատասխան տալու պատճառն այն էր, որ նախարարությունը չէր կարող աջակցել վաքըֆներին պատկանող անշարժ գույքերին. «Հիմա նախարարությանը ներկայացնելու ենք մի գործառնութային նախագիծ, որն ընդգրկելու է կից կառույցները: Հավանականություն կա, որ այդ ծրագիրն աջակցություն ստանա»:

Եկեղեցու կառույցը

ՀԱՅՋԱՐ կազմակերպության հիմնադիր անդամներից շինարար-ինժեներ Նազար Բինալթըն հետևյալ տեղեկությունները տվեց եկեղեցու կառույցի և այսօրվա վիճակի վերաբերյալ. «Երբ եկեղեցին կառուցվում էր, և Դիարբեքիրի շրջակայքում գտնվող  հանքերից հանված բազալտ քարերով կլոր սյուներով հիմքերն էին դրվում, ձևավորվել էր կամարակապ համակարգ: Եկեղեցու վրան էլ կառուցվել էր ավանդական հողե տանիք` ծածկված փայտե գերաններով: Ըստ աղբյուրների` մինչև 1980 թ. կանգուն մնացած այս կառույցը լքվածության պատճառով վնասվել էր` տանիքի հետ մեկտեղ: Անհրաժեշտ էր հողե տանիքը տարին մեկ անգամ խնամել` քարե մեծ գլանով հարթելով: Քանի որ այդ գործողությունը չի կատարվել, տանիքը ժամանակի ընթացքում տեղ-տեղ քայքայվել է, և ի վերջո` տանիքից ոչինչ չի մնացել: Այդ քարե հատվածի քայքայված կամ քայքայվելող մասերը քանդվել են, և հիմա դրանք փակվում են կրաշաղախով, իսկ չքայքայված հատվածներն էլ ամրացվում են ներարկման միջոցով: Ինչպես ասվեց, եթե այս գործը երկու շաբաթ անց ավարտվի, կսկսվի եկեղեցին քարով և հողով փակելու գործողությունը: Հետագայում էլ, իհարկե, կբարեկարգվի ներսիը: Գործը չի ավարտի միայն մայր եկեղեցու կառուցմամբ. եկեղեցուն կից կառույցները ևս ավերված վիճակում են, բազմաթիվ կառույցներ լրիվ ոչնչացված են: Անհրաժեշտ է դրանք նույնպես կառուցել»:

Բյուջեի վիճակը

Փաբուչջիյանը հայտնելով, որ այս պահին իրենք ունեն սահմանափակ բյուջե, նշում է նաև, թե իրենց հնարավորությունների սահմաններում անելու են ամեն ինչ, որպեսզի գործը չսահմանափակվի միայն տանիքը  ծածկելով. «Մենք, որպես վարչական խորհուրդ, մեր շրջանակներից հավաքեցինք 250-300 հազար թուրքական լիրայի չափով գումար: Դիարբեքիրի Անաքենթի և Սուրիչիի քաղաքապետարանները ևս աջակցություն են ցուցաբերում: Սակայն ներկայում ամեն տեսակի աջակցության կարիք ունենք: Անցած տարի դիմեցինք նաև ԱՄՆ-ի հյուպատոսարան: Դեռևս ոչ մի պատասխան չենք ստացել, բայց սույն հարցի հանդեպ հետաքրքրություն է ցուցաբերում  նաև Ադանայի հյուպատոսը»:

Վերականգնում` ինտերնետի միջոցով

Հատուկ միջոցառում է ձեռնարկվել այն մարդկանց համար, ովքեր կարող են օգնել այս հարցում, գտնվում են երկրից դուրս և համոզված չեն, որ եկեղեցին վերականգնվում է: Եկեղեցում դրված մի խցիկային համակարգի շնորհիվ կարող եք համացանցի միջոցով հետևել եկեղեցում կատարվող աշխատանքներին:

Հաշվեհամարներ` բոլոր նրանց համար, ովքեր ցանկություն ունեն նյութական օգնություն ցուցաբերելու.

TL: TR520001500158007287967518

USD: 00158048010024228

IBAN: TR54 0001 5001 5804 8010 0242 28

SWIFT COD: TVBATR-2AAXXX

EURO: 00158048010024237

IBAN: TR54 0001 5001 5804 8010 0242 37

SWIFT COD: TVBATR-2AAXXX

Այն ինտերնետային հասցեն, որի միջոցով կարելի է հետևել վերականգնողական աշխատանքներին` http://85.105.63.26

Հասցե մտնողի անունը` admin

Գաղտնաբառը` 85151433

 Լորա Բայթար, Ակօս,  թիվ 727, 05.03.2010,