Եկեղեցու հարավային մուտքի վրայի վրացերեն գրության մեջ նշվում է, որ այն կառուցվել է 963-973 թթ.` Դավիթ Մագիստրոսի ժամանակաշրջանում: Ըստ այս գրության` երբ եկեղեցու կառուցումը շարունակվում էր, մահանում է Ադերնասե 3-րդը, որին հաջորդում է նրա որդի Դավիթը և ավարտին հասցնում եկեղեցու կառուցումը: Նույն գրության մեջ նշվում է, որ կառույցը կառուցվել է Գրիգոր Օշքցի անունով մի ճարտարապետի կողմից և կոչվել է նաև Սրբ. Հովհաննես Մկրտչի անվամբ: Հայտնի է, որ քանդված գմբեթը վերականգնվել է 1022-1025 թթ. բյուզանդական կայսր Բասիլեոս 2–րդի կողմից, իսկ պատերի որմնանկարները նկարել է 1036 թ. Ջոջիկ Պատրիկիոս անունով մի վրացի: Հայտնի է նաև, որ այս եկեղեցին շրջանի ամենամեծ խաչաձև կառույցն է, ավելին` չափազանց վիթխարի մի հուշարձան: Գմբեթը, որը դեռ կանգուն է, 34 մետր բարձրություն ունի: Չնայած տանիքը մասամբ փլված է, սակայն որմնաքանդակներով և նկարներով Օշկվանքը մի գլուխգործոց է:
Եկեղեցու պատուհանների երեսների վրա երևում են երկրաչափական որմնաքանդակներ. դրանք ներսի և դրսի երեսների վրա հրեշտակով և առյուծով, ցուլով և թռչունով և նման կենդանիներով որմնաքանդակներ են: Հատկապես հարավային մուտքի վրա գտնվող գլխավոր հրեշտակներ Գաբրիելն ու Միքայելը և նրանց տակ գտնվող արծվի ու եղջերուի միջև պայքարի տեսարանը վերին աստիճանի ազդեցիկ են: Իսկ հոյակապ որմնաքանդակների մեկ այլ շարք գտնվում է կառույցի հարավարևելյան ճակատի վրա: Այստեղ հինգ տարբեր որմնաքանդակներով պատկերված է, որ եկեղեցին նվիրված է Սուրբ Քրիստոսին:
Եկեղեցուց 30 մետր հյուսիս գտնվող ճաշարանի հարավային պատն ու տանիքը քանդված են: Ենթադրվում է, որ ճաշարանին կից գտնվող կառույցը եղել է գրադարան, որում պահվում և բազմացվում էին նշանավոր ձեռագրերը:
Եկեղեցու մոտակայքում գտնվող երեք մատուռներից երկուսը քանդվել են, իսկ 200 մետր հարավ-արևմուտքում գտնվող մատուռը հիմնականում կանգուն է: Օշկվանք վանքը միջնադարում տարածաշրջանի եպիսկոպոսական կենտրոններից էր: Ենթադրվում է, որ 16-րդ դարում լքված եկեղեցին 19-րդ դարի վերջին մզկիթի է վերածվել և մինչև 1980 թ. որպես մզկիթ օգտագործվելուց հետո լքվել է: Մի ժամանակ օրակարգ էր մտել կառույցը քանդելու խնդիրը այն փաստարկով, որ այն վտանգ է ներկայացնում, դրանից համենայնդեպս հրաժարվեցին: Այն 1985 թ. գրանցվեց և վերցվեց պահպանության տակ:
2007 թ. Թուրքիայի և Վրաստանի միջև պատմական հուշարձանների վերանորոգման համար մի սկզբունքային պայմանագիր կնքվեց: Այս պայմանագիրը նոր բանավեճի պատճառ դարձավ, քանի որ ըստ պայմանագրի` Վրաստանը վերականգնելու էր Օշկվանք եկեղեցին, իսկ Թուրքիան` Վրաստանում գտնվող օսմանյան հուշարձաններից մեկը: Շատ չանցած այս պայմանագրի դեմ իրենց բողոքն արտահայտեցին Թուրքիայում բնակվող հայերը: Ըստ հայ մասնագետների` պաշտոնական արձանագրություններում որպես վրացական եկեղեցի ճանաչված և վրացիների կողմից յուրացված եկեղեցին հայերին էր պատկանել, և այդ պատճառով ճիշտ չէր Վրաստանի կողմից դրա վերանորոգումը: Այն, որ վրացիներն ու հայերը բնակվել են նույն տարածաշրջանում, պատճառ է դարձել նրանց մշակութային մերձեցման: Այդ պատճառով դեռևս քննարկվում է այն հարցը, թե տարածաշրջանում գտնվող եկեղեցիները ու՞մ կողմից են կառուցվել, ու՞մ կողմից են օգտագործվել, արդյո՞ք վրացական են, թե՞ հայկական:
Վրացիները 4–րդ դարում քրիստոնեություն են ընդունել և ազդվել է Բյուզանդիային ենթակա Պոլսո /Քաղկեդոնի/ եկեղեցուց: Իսկ միաբնակ հայերը դեմ են դուրս եկել Պոլսո /Քաղկեդոնի/ եկեղեցուն: 451 թ. տեղի ունեցած Քաղկեդոնի տիեզերական ժողովին այն ժամանակ պարսիկների դեմ պատերազմելու պատճառով չմասնակցած հայերը չճանաչեցին տիեզերական ժողովի ընթացքում կայացած որշումները: Քաղկեդոնի տիեզերական ժողովին չմասնակցած ազգերին պաշտոնապես արգելվեց սեփական լեզվով աղոթել: Հայերն ընդհանրապես չընդունեցին այս որոշումը, սակայն բյուզանդական ազդեցությամբ ի հայտ եկան այս որոշմանը ենթարկվող որոշ իշխաններ և համայնքներ: Առաջացան հայկական եկեղեցուց հեռացած քաղկեդոնական կոչվող համայնքներ: Սրանք հարավում հայ ասորիներն էին, արևմուտքում` հայ բոշաներն (կովկասյան գնչուներ) ու հայ հոռոմները, և հյուսիսում` վրացական Բագրատունիները:
Հայտնի է, որ Բագրատունիները մեծ աջակցություն են ցուցաբերերել վրացական եկեղեցիների զարգացմանը, միայն վրացի Բաշրահիփ Հանձտալի Գրիգոլի ժամանակաշրջանում վերանորոգվել կամ կառուցվել է Թաո-Քլարջեթիի շրջանում գտնվող 12 վանք: Ընդունված է, որ Թորթումի շրջանում գտնվող Իշխան, Օշկվանք և Հահուլի եկեղեցիները այդ ժամանակաշրջանում կառուցված կառույցներ են: Հավանականությունը մեծ է, որ Օշկվանքի և Իշխանի նման հայկական հետքեր կրող կառույցները նույնպես վերանորոգվել են նույն ժամանակաշրջանում:
Ըստ հայ մասնագետների` Օշկվանքը կրում է հայկական եկեղեցու ճարտարապետությանը բնորոշ բոլոր առանձնահատկությունները: Նույնիսկ եկեղեցու անունը հայկական է: Օշկվանք անունը հայերենով նշանակում է վանք. այն վանք բառի և Չամլըյամաչ գյուղի նախկին անվան` Օշկի միացությունն է: Սա էլ առնվազն ցույց է տալիս, որ եկեղեցին համայնքի ներսում պատկանել է նաև հայերին:
Leave a Reply