Վանա լճի Կտուց կղզու Անապատ հայկական վանքը

Վան լճում գտնվող Կտուց կղզին ժամանակին ցամաքի հետ է կապված եղել, սակայն լճի ջրերի բարձրացման հետեւանքով դարձել է առանձին մի կղզի: Կտուց վանքի համալիրը, որը կառուցվել է 9 – րդ դարում, գտնվում է կղզու հյուսիսային հատվածում եւ բաղկացած լինելով Սրբ. Խաչից, Սրբ. Հռիփոիմեյից, Սրբ, Գրիգորից ու Սրբ. Հովհանից `Չորսանի անունն է ստացել:

Վանքի կառույցի վերաբերյալ, բացի 1700 – ական թթ. մնացած գրություններում գտնվող տեղեկություններից, այլ տեղեկություն չկա: Ըստ եկեղեցու տապանագրերի տեղեկությունների `պարզ է դառնում, որ 1462 թ. Էթյեննե կղզու ճարտարապետ – քահանա Գրիգորի կողմից այն էապես վերանորոգվել է: Եկեղեցին վերանորոգվել է նաեւ 1712-1720 թթ. ճարտարապետ Քոչբարի կողմից: Վանքն ամբողջությամբ մինչեւ IX դարը չի փոփոխվել:

15 – րդ դարում Լիմ կղզու վանքում ապրող քահանաները տարածաշրջանում երկար ժամանակ տեղի ունեցող պատերազմներից մեկի ընթացքում, գլխավոր վանական Ներսեսի մահից հետո, Լիմի վանքից հեռանում են եւ բնակություն են հասատում Կտուցի վանքում: Եկեղեցու կառուցված է սպիտակ, կրեմագույն եւ սրճագույն ախլաթի քարից. միայն գմբեթի համար է օգտագործվել սպիտակ տուֆ, հարդարանքի նպատակով:

Ներսի մասը խաչաձեւ է: Եկեղեցին արեւելքից արեւմուտք ուղղությամբ ուղղանկյուն մի տարածություն է զբաղեցնում: Մեջտեղում գտնվող կենտրոնագմբեթը տարածվում է արեւմուտքից `երկու առանձին ոտքերի եւ արեւելքից` ապսցիսյան պատերի վրա հենված չորս կողմի վրա գտնվող կամարներով եւ ծածկված է երկու գմբեթով: Դրսի մասը ծածկված է շրջանակաձեւ, կոնաձեւ մի թաղիքով: Արեւելքում գտնվող ապսցիսը բավականին խորն է եւ ունի 5 անկյուն, երկու կողմի վրա գտնվում են դիակոնիկ եւ պրոտեզյան խցեր: Եկեղեցու արեւմտյան կողմում է գտնվում գլխավոր բաժնին ավելացված նարթեքսյան քառակուսի բաժինը:

Եկեղեցի մտնում են այս բաժնի արեւմտյան մասում գտնվող թագե դուռով: Թագե դուռը զարդարված է ցուցատախտակով եւ խաչերի շարանով. որպես աչքի ընկնող արժեքավոր վայրերից մեկը `այն ամբողջ շքեղությամբ պահպանել իր գեղեցկությունը: Իսկ արեւմտյան հատվածին ավելացած ժամատունը կառուցված է քառակուսի ձեւով եւ ինը բաժնից է բաղկացած: բաժինները ծածկված են հայելիավոր խաչաձեւ տոնազներով: Իսկ արեւմտյան կողմում գտնվող խաչի մի թեւը ծածկող գմբեթը կառուցված է կողավոր: Արեւմտյան ճակատի վրա գտնվող դրսի մուտքի վրա կառուցվել է երկու սյան վրա ամրացված զանգակատունը: Երկու գունավոր հարթ աղյուսաքարից հյուսված այս ճակատը կենդանի տեսք է ձեռք բերել:

Արեւմյան եւ հյուսիսային կողմերում կան մուտքեր: Արեւմտյան մասի դուռը կառուցված է պորտալի ձեւով: Այստեղ է ամբողջացվել կառուցվող մատուռի համալիրը: Ներսի պատերի վրա սվաղ չի օգտագործվել: Այնտեղ գտնվող քիչ որմնանկարների ներկի մեծ մասը թափվել է: Արեւելյան ճակատի վրա եւ գմբեթի շրջանակի վրա բազմաթիվ հայերեն արձանագրություններ կան : Հյուսիսային եւ հարավային պատերի վրա նշաններ են գտնվում, իսկ արեւելյան պատի վրա կա մի մեծ պատուհան:

Եկեղեցին լուսավորվում է հիմնականում ութ փոքր պատուհաններով: Դրսի պատերը զարդարված են ոչ ցուցադրական եւ անխառն զարդարանքներով:

2007 թվականից եկեղեցին փակ է զբոսաշրջության համար: Անցած տարիներին եկեղեցու պատերը յուղաներկով աղավաղել են մեծապես վնասվել: Եղանակային պայմանների պատճառով վիճակը օրեցօր ավելի է վատանում: Եկեղեցին միայն մասամբ է կարողացել կանգուն մնալ: Բացի այդ `քանդվել են վանքին պատկանող մատուռը, խոստովանության սրահները, գրադարանը, հյուրասենյակները , ճաշարանը, հյուրանոցը եւ այլ սենյակներ:

Վանքի գերեզմանոցն էլ այսօր ամբողջությամբ ավերվել է: Չնայած 1948 թ. ՄԱԿ – ի ցեղասպանության կոնվեցիայի մեջ նման երեւութնրը չեն ընդգրկվել, սակայն պետք է այն մշակութային եւ ազգային ցեղասպանություն համարել, քանի որ շրջակայքում ապրած հայերի ազդեցության տակ գտնվող այս վայրը ոչնչացրել են եւ անհրաժեշտ կարեւորություն չեն տալիս հայկական քաղաքակրթության թողած ժառանգությանը:

Այս պաշտամունքի վայրը պաշտպանող բազմաթիվ հայ հոգեւորականներ մահացել են, միջնադարից մնացած ձեռագրերը ոչնչացվել են, եկեղեցու գույքը կողոպտվել է, եւ որպեսզի պատմությունը իսառ ջնջվ `անունները փոխել են: Հայոց ցեղասպանության արաբ վկաներից մեկը` Ֆեյազ էլ Հուսեյինը, հետեւյալն է ասել. Հայկական ջարդերից հետո, հիմնելով կառավարության հատուկ կոմիտե, սկսեցին դատարկված գյուղերը վաճառել: Հայերի մշակութային հարստությունները ոչնչով էին վաճառում … Մի անգամ երբ եկեղեցի գնացի, ականատես եղա, թե ինչպես էին այն վաճառում: Հայերի դպրոցների դռները արդեն կողպեքով փակված էին, հայերեն դասագրքերը թուրքական շուկայում օգտագործում էին պանիր, արմավ, սերմ փաթաթելու համար:

ՀԳ. Հայտնի գրող Րաֆֆու Կայծեր վեպում Լիմի եւ Կտուցի մասին գեղեցիկ մի նկարագրություն կա:

http://team-aow.discuforum.info/t3070-Van-golu-Carpanak-Adas-Ermeni-Manast-r.htm