Ուրֆայի (Եդեսիա) Գերմյուշ գյուղի (Կամուրջ գյուղ) հայկական եկեղեցին

Հետևը` լեռ, դիմացը` դաշտավայր:

Վիրան քաղաքի ճանապարհի վրա` Ուրֆա նահանգի կենտրոնից 10 կմ հյուսիս-արևելք գտնվող Գերմյուշ լեռների (771 մ) հարավային փեշերով հոսող աղբյուրների ջրի (երմյուշի ջուր) մոտակայքում գտնվում է Գերմյուշ գյուղը, որը հայերից մնացած մի գյուղ է: Այսօրվա անունը Դաղեթեղի է: Իսկ հողերի տակ գտնվող անցքերից տեղյակ գանձախույզները գյուղում անվերջ մաքսանենգ պեղումներ են կատարում:

Հայկական եկեղեցին (Գերմյուշ– Կամուրջ)

Քանի որ Գերմյուշ գյուղում գտնվող հայկական եկեղեցու  արձանագրությունները չկան, կառուցման թվականը հայտնի չէ: Երկրի ամենահին տաճարներից մեկին` Գյոբեքլիթեփեյին շատ մոտ է գտնվում: Եկեղեցին երկհարկանի քարե կառույց է: Հարթ քարից ուղղանկյուն բազիլիկաձև կառուցված եկեղեցու մուտքի մոտ բարձրանում են երեք սուր կամարներ:  Խաչաձև կամարների վրա կա հողածածկ հարթ տանիք: Ապսցիսի առջև կա մի փոքրիկ գմբեթ: 

Պաշտամունքի վայրը երեք նեֆից է բաղկացած: Եկեղեցու կենտրանական նեֆում մեկ գմբեթ է գտնվում: Իսկ Երեք բաժին ունեցող նարթեքսի վրա գտնվող Կնաքայոնը (Կանանց հավաքատեղի) երեք գմբեթով է ծածկված: Տարբեր ժամանակներում իրականացվող վերանորոգումների պատճառով  կառույցը աստիճանաբար կորցնում է  առանձնահատկությունները:

1890 – 1922

Չնայած թուրք պատմագրությունը խեղաթյուրում է իրադարձությունները` Հայոց ցեղասպանությունից փրկվածներ պատմածները այս հրաշքով ստեղծագործության մասին արժեքավոր տեղեկություններ են տալիս: Ըստ այդ տեղեկությունների` 1890-ական թթ. սկզբին այս գյուղում ապրում էր հազար քրիստոնյա: 1895 թ. հայերի համար արյունոտ տարի էր. շատ մահացություններ են եղել:

Հայերի գաղթից հետո Աթաթյուրքը գյուղի հարստությունները նվիրեց իրաքցի մի համիդիական շեյխի` Ուջեյմի Սյումեր փաշային: Վերջինս Առաջին համաշխարային պատերազմի ժամանակ Օսմանյան կայսրության սիրիական ճակատում կռվելուց հետո Թուրքիա է գալիս և այստեղ բնակություն հաստատում: Նրա իսկական անունը Ուջեյմի Սադուն փաշա էր: Սյումեր ազգանունն է վերցնում 1934 թ. ուժի մեջ մտած ազգանունի օրենքով:

Առաջին համաշխարհային պատերազմի նախօրյակին հնարավոր հարձակման դեմն առնելու համար հայերը նախապատրաստվեցին: 1915թ. մայիսին տարածաշրջանի մյութեսարիֆ (գավառապետ) նշանակված Միություն և առաջադիմություն կազմակերպության անդամ Ալի Հայդար բեյը սկզբում ականավոր հայերին բանտարկեց:  Ազատվելու համար սրանք մեծ կաշառքներ տվեցին ու աղքատացան, իսկ նրանք, ո վքեր չկարողացան փող տալ, կախվեցին: Դիմադրողները զորակոչվեեցին, օգտագործվեցին ճանապարհների կառուցման համար և այլևս հետ չվերադարձան:

Ինչպես հասկանում ենք հուշերից` գերմանական բանակն էլ է մասնակցել  հայերի բնակավայրերի ոչնչացմանը:

1921 թ. հարձակվեցին մնացյալ հայերի տների վրա, խլեցին ունեցվածքը: Հայերը, թողնելով  ամեն ինչ, փախան Մոսուլ և Հալեպ:

Զեյթունը, Ադանան, Սիսը, Մարաշը, Քիլիսը, Այնթաբը, Ուրֆան, Կամուրջը և այլ քաղաքներ ամբողջությամբ զտվեցին հայերից, շատերը մահմեդականացան:

Հայերից մնացած մեկ այլ եկեղեցի` Սրբ. Հակոբը, կառուցվել է այն հրապարակում, որտեղ ժողովներ էին  տեղի ունենում:

http://team-aow.discuforum.info/t3605-Urfa-Germus-koyu-Ermeni-Kilisesi.htm