12 Առաքյալների եկեղեցին: Կարսում` մշակութային կոտորած. եկեղեցին քանդվեց

Թուրքիային անընդհատ զգուշացնում են կրոնական փոքրամասնությունների և տարբեր հավատքի վայրերի պաշտպանության հարցի առումով: Կարսում գտնվող 12 Առաքյալների եկեղեցու պատերը, որը լի են մեծ քանակությամբ խաչային մոտիվներով, փորփրվելով ավերվեցին:  Քանի որ այն իր էությանը համապաասխան չէ` Մեջլիսի օրակարգ է մտել Կարսում գտնվող 12 Առաքյալների եկեղեցու վերանորոգման հարցը, որի ժամանակ պարզվեց, որ խաչային մոտիվները փորվել են:  Վերանորոգման ժամանակ պարզելով, որ այն փորձում են կապել 12 Առաքյալների եկեղեցու անմիջական հարևանությամբ գտնվող մզկիթին, Կարսի քաղաքապետ Նաիֆ Ալիբեյողլուն քննադատեց ավիրումը:

Նա ցանականում է, որ քաղաքի ամենակարևոր զբոսաշրջության վայրերից մեկը` մզկիթի վերածված 12 Առաքյալների եկեղեցն, նույնսիկ եթե որպես եկեղեցի օգտագործվի, օրիգինալ տեսքով մնա:  Հակազդեցության պատճառ դարձավ այն փաստը, որ տարբերությունները, եկեղեցու դռներից սկսած, շենքի օրիգինալ տեսքը փչացրել են: 

Հայ թագավորի կողմից կառուցված 12 Առաքյլաների եկեղեցին սելջուկյանների ժամանակաշրջանում վերածվեց մզկիթի:  Երբ Կարսը անցավ ռուսների ձեռքը, այն նորից վերածվեց եկեղեցու:  Դրանից հետո` կրկին մզկիթի: Մինչև 1964 թ. լքված եկեղեցին օգտագործվեց որպես բենզինի պահեստ, դարձավ ալկոհոլիկների համար հանդիպման վայր:  Եկեղեցին 1964 թ. հունվարի 24-ից թանգարանի վերածվեց:  Թանգարանը 1978 թ. տեղափոխվեց այլ վայր, և եկեղեցին լքվեց:

Վաքըֆների գլխավոր տնօրինությունը 1993 թ. եկեղեցին հանձնեց Կրոնական գործերի նախարարությանը:  Այսպիսով` եկեղեցին նորից սկսվեց օգտագործվել որպես մզկիթ: Հազարավոր տարիներ իր էությանը համապատասխան թողնված կառույցի քանդումը շրջապատողները, որոնք պատմական ժառանգության պաշտպանության համար ջանք են գործադրում, գնահատում են որպես մշակութային կոտորած:  

ANF (Ajansa Nuceyan a Firate) լրատվական գործակալություն, Հոլանդիա

http://www.firatnews.eu          

12 Առաքյալների կամ Ս. Առաքելոց եկեղեցին

Հազար տարի է չի կիսվում

12 Առաքյալների եկեղեցին 929-953 թվականներին կառուցել է յ Աբասի Բագրատունի հայոց թագավորը:  Շենքը 12 տարի է` որպես Քյումբեթի մզկիթ է  գործում:  Կարսում հայ թագավոր Աբասի կառուցած 12 Առաքյալների եկեղեցին հազար տարի տատանվում է եկեղեցու և մզկիթի միջև: 1993 թվականից սկսած որպես մզկիթ է օգտագործվում: 

Կարսում գտնվող  12 Առաքյալների եկեղեցին կամ այլ անունով` Քյումբեթի մզկիթը արևելքի ՙԱյասոֆյան՚ է:  15 հոգանոց հայկական զբոսաշրջիկների խումբը  ցանկացավ պատմական կառույցում կազմակերպել ժամերգություն:  Հանդիպելով իմամի հակազդեցությանը` արարորաղությունը կատարեցին դրսում` մոմ վառելով մզկիթի պատերին: Այս անգամ հանդիպեելով նաև ժողովրդի վատ արձականքին` հայ զբոսաշրջիկները, արարողությունը չամբողջացնելով, հեռացան:

Հաճախ ձեռքից ձեռք էր փոխանցվում

Կարսեցի պատմաբան Վեդաթ Աքչագյոզի տված տեղեկության համաձայն 12` Առաքյալների եկեղեցին (ս. Առաքելոց) 929-953 թվականներին կառուցվեց իշխող հայ Բագրատունի թագավոր Աբասի կողմից:  Քաղաքը 1064 թվականին անցավ սելջուկյանների ձեռքը, որոնք եկեղեցին վերածեցին մզկիթի: Սակայն սելջուկյանները հետագայում հեռացան և մզկիթը լքեցին: 

Կարսը 1579 թվականին անցավ օսմանցիներին, որոնց ժամանակ 12 Առաքյալների եկեղեցու անունը փոխվեց Քյումբեթ մզկիթի:  Քաղաքը 298 տարի հետո անցավ ռուսների ձեռքը. Քյումբեթ մզկիթը նորից վերածվեց եկեղեցու և այս ժամանակ ստացավ ՙամրոցի գլխավոր եկեղեցի՚ անունը:

Վերջին թվականը 1920-ն է

Կարսը 1917 թ. նորից անցնելով թուրքերի ձեռքը, եկեղեցին կրկին մզկիթի վերածվեց: Երբ թուրքերը 1918 թ. ստիպված եղան հետ նահանջել, մզկիթը նորից եկեղեցու վերածվեց:  Թուրքերի 1920 թ. հաղթանակով եկեղեցու դռները փակվեցին:

Դինք. ՙԵկեղեցի պետք է մնա՚

Ստամբուլում հայերենով և թուրքերենով հրատարակվող Ակոս շաբաթաթերթի գլխավոր խմբագիր Հրանտ Դինքը ասեց, որ անհրաժեշտ է, որ շենքը մնա որպես եկեղեցի:  Դինքը հետևյալ տեղեկությունները տվեց. ՙ12 Առաքյալների եկեղեցին ճարտարապետության տեսանկյունից արևլյան հայկական եկեղեցիներին բնորոշ մի օրինակ է:  Անցած տարի, երբ այստեղ եկա զբոսաշրջության, հակառակ նախորդ տարիների, տեսա, որ  այն մզկիթի է վերածվել:՚

Հնուց բոլորի համար բաց էր

Իմամ էր նշանակվել, տեղում սփռվեց գորգը, և մուտքի մոտ ստիպված եք ձեր կոշիկները հանել:  Սակայն  նախորդ տարիներին առանց կոշիկները հանելու կարող էին ներս մտնել, կարող էին աղոթել:  Քանի որ ես այդպիսի սովորություն չունեմ, եկեղեցի չմտա: Վանում գտնվող Ախթամար կղզու եկեղեցու վերանորոգման աշխատանքները սկսող իշխանությունը պետք է այս տեղին վերադարձնի իր իսկական ինքնությանը:  Ամենաճիշտ վարքագիծը սա է:  Այս պատմական կառույցը որպես եկեղեցի է կառուցվել, և այնպես թողնելը ամենաճիշտ լուծումն է:

Քաղաքապետարան. ՙԹանգարան կկառուցենք՚

Իսկ Կարսի քաղաքապետ Նաիֆ Ալիբեյողլուն  ասաց, որ անհրաժեշտ է պատմական շենքը վերանորոգել ամենակարճ ժամկետում:  Ալիբեյողլուն ասեց. ՙՇենքը վերանորոգելուց հետո շատ ավելի հարմար կլինի օգտագործել որպես մշակութային կենտրոն կամ որպես թանգարան: Նույնիսկ եթե մնա որպես մզկիթ` ամենակարևորը կառույցը որպես մշակութային ժառանգություն պահպանելն է:   Այսպես առնվազն կործանումից փրկվում է: Կալեիչիում մշակութային ժառանգության վերականգնման շրջանակներում մտածում ենք այդպես ձեռնարկել աշխատանքները:՚

http://team-aow.discuforum.info/t914-Kars-ta-kulturel-katliam-Kilise-tahrip-edildi.htm

Իսմայիլ Սայմազ