Հարություն (Արթին) Բեզջիյան

Հարություն ամիրա Բեզջիյանը, ով հայտնի է նաև որպես Գազազ Արթին, ծնվել է 1771 թվականի ապրիլի 10-ին Յենիքափըում, մահացել է 1834 թվականի հունվարի 3-ին Ստամբուլում: Գումգափուի հայկական Մայր Վարսարար նախակրթարանում ստանալով նախնական կրթություն` հոր հետ սկսել է զբաղվել մետաքսի առևտրով, որի պատճառով էլ ստացել է «Գազազ» մականունը: Հայտի Տուզյան ընտանիքի հետ աշխատելիս ծանոթանանում է օսմանյան պալատականների հետ: Հարություն Բեզջիյանը եղել է Մահմուդ Երկրորդի ֆինանսական և անձնական խորհրդականը, դրա հետ մեկտեղ ժամանակի ընթացքում կարծես դառձել է հայ համայնքի ներկայացուցիչն օսմանյան պալատում:

1807 թվականին Քաբաքչը Մուսթաֆայի ապստամբության ընթացքում ենիչերիները որոշում են փոքրամասնություններից մեկական հարուստ սպանելով` հափշտակել նրանց ունեցվածքը: Հայերից ընտրում են հացագործ կանոնապետ Բեզջիյանին, կաթոլիկ հայերից` Հովհաննես Չելեբի Դյուզյանին, հույներից` Թոդորակիին, հրեաներից էլ` առևտրական Մովսեսին, սակայն Բեզջիյանին հաջողվում է իր անձնական ջանքերով կանխել այս որոշման իրագործումը: Տեսնելով Քարթալում գտնվող հայկական Սուրբ Նշան եկեղեցին, որը ժամանակի ընթացքում ավերվել էր, Հարություն ամիրա Բեզջիյանը Դյուզյան ընտանիքի միջոցներով եկեղեցին վերանորոգելու ֆերման է ձեռք բերում և իր անձնական միջոցներով իրականացնում է եկեղեցու ամբողջական վերանորոգումը: Եկեղեցու վերանորոգումը կատարել է Գումգափուի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցու (Պատրիարքարանի մայր տաճար) ճարտարապետներից հայկական ծագում ունեցող արքունի վարպետը: Շինարարության ընթացքում վերանորոգվել է նաև եկեղեցուց դուրս գտնվող դպրոցը: Բեզջիյանը այս եկեղեցու այգում նաև շատրվան է կառուցել տվել:

Դյուզյանի միջնորդությամբ պալատի գնումների բաժնի վարիչի պաշտոնին հասած Բեզջիյանը իր հեռատեսության շնորհիվ, տեսնելով որ պալատի ֆինանսական վիճակը վատնալու է, հրաժարվեց իր պաշտոնից: Սակայն որոշ ժամանակ հետո պալատական ճարտարապետ Գրիգոր Բալյանի միջոցով գանձատան հսկողությունն ու ղեկավարումը հանձնեցին նրան: Բեզջիյանն էր ղեկավարում նաև կաթոլիկ դարձած հայերին առաքելական եկեղեցի վերադարձնելու գործընթացը: Երկար բանակցությունների արդյունքում և՛ կրոնական, և՛ քաղաքացիական բազմաթիվ կաթոլիկ հայերի վերադարձը առաքելական եկեղեցի որքան էլ որ ոմանք ուրախությամբ էին ընդունում, այնուամենայնիվ, Բեզջիյանի այս աշխատանքները հանդուրժողականությամբ չէին ընդունվում: Բեզջիյանը մի շարք խարդավանքների արդյունքում 1820 թվականին աքսորվեց Լիմնի կղզի: Մինչ աքսորվելը իր գործունեության համար արժանացավ բարձր գնահատականների, սակայն, ամեն դեպքում, հաշվի չառնելով այն, որ գանձատան պաշտոնը հաջողությամբ և ճշտությամբ է կատարել, սոցիալական գործունեության մեջ ծայրահեղության պատճառաբանությամբ նախզգուշացման նպատակով դատապարտվել է ազատազրկման:

Բեզջիյանի ազատազրկումը մեկ տարուց էլ քիչ տևեց, որից հետո անմիջապես Ստամբուլ վերադարձավ: Բեզջիյանը Ստամբուլ վերադառնալուն պես դարձավ Մահմուդ Երկրորդի անձնական դրամափոխը և խորհդրդականը, ավելի ուշ կրկին նրան հանձնվեց գանձատան ղեկավարությունը:

Ռուս-թուրքական պատերազմի վերջում (1833 թ.) վնասները փոխհատուցելու համար ստեղծած «մետաղյա» դրամական համարակրգի շնորհիվ Մահմուդ Երկրորդի կողմից պարգևատրվեց ամենաբարձր շքանշանով` «Թասվիրի հյումայուն» (սուլթանական ամենաբարձր շքանշան): Բեզջիյանն էր նաև վաքըֆների համակարգի հիմնադիրը, որը կազմավորվել էր փոքրամասնությունների անշարժ գույքի առք ու վաճառքի համար: Սոցիալական գործունեության մեջ ծայրաստիճան հավատացյալ Բեզջիյանը ոչ միայն նախաձեռնեց պատրիարքարանի շենքի (1823), Գումգափուի պատրիարքարանի մայր տաճարի (1829) և Օրթաքյոյի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցու շինարարությունը, այլև սեփական ունեցվածքից նվիրատվություն արեց:

Բեզջիյանը, ով մեծ կարևորություն էր տալիս կրթությանը, հանդիսանում է նաև Բեյօղլուի օրիորդաց դպրոցի (1826), Գումգափուի դպրոցի (1828թ., այսօր հայտին է որպես Բեզջիյան միջնակարգ դպրոց), Սուրբ Առաքելոց Հայկազյան (1830), Պողոսյան (1832), Վարվարյան (1832), Թոփքափըի Բեզջիյան (1832), Էյուբյան (1832) դպրոցների հիմնադիրը: Իսկ ամենակարևոր ստեղծագործությունը Քազլըչեշմեի Սուրբ Փրկիչ հիվանդանոցն է (1834), որի սկիզբը տեսել է, սակայն վերջնական արդյունքը չի տեսել: Այսօր այս հիվանդանոցը շարունակում է ծառայել որպես Յեդիքուլեի հայկական հիվանդանոց:

Երկրին մատուցած տասնյակ ծառայություններրից հետո 1834 թվականին Բեզջիյանը Մահմուդ Երկրորդի հատուկ թույլտվությամբ թաղվել է Գումգափուի Պատրիարքարանի Մայր Աստվածածին տաճարի Սուրբ Հարություն մատուռում: Ստամբուլի հայերի մեջ որպես բարեգործության և ծառայության խորհրդանիշ ընդունվող Պեզճյանի սկսած շարժումը պատմության մեջ է մտել որպես «Բեզջիյանի ավանդ», իսկ նրա ապրած ժամանակաշրջանը` «Բեզջիյանի ժամանակաշրջան»:

http://www.minidev.com/kulturler/kulturler_ermeni_mimar10.asp