Հովհաննես Մյուհենդիսյան

Հայկական ծագում ունեցող տպագրիչ Հովհաննես Մյուհենդիսյանը (ծնվել է 1810 թ. Ստամբուլում, մահացել է 1891 թ. Ստամբուլում) Կայսերական նավաշինարարական և ինժեներական լիցեյի (Mühendishane-i Bahri-i Hümayun) դասախոս, ինժիներ Գևորգի որդին է: 1825 թ. ավարտելով Սամաթիայի հայկական դպրոցը` հատուկ դասեր է ստացել հորից` պարոն Գևորգից: Միևնույն ժամանակ աշակերտել է հայտնի երաժիշտ Համբարձում Լիմոնճյանին: Բացի այդ` իտալական ծագում ունեցող դաշնակահարի մոտ հաճախել է դաշնամուրի դասերի:

1839 թ. բանաստեղծ Խաչատուր Միսակյանի խորհրդով սկսում է զբաղվել տպագրությամբ: Տարբեր բնագավառներում ունեցած հաջողությունների և ունակությունների շնորհիվ որոշ ժամանակ անց սկսում է հիշատակվել «ամենագետ» անվամբ: Հաջողություն է ցուցաբերում նաև ոսկերչության մեջ և դառնում է ոսկերչապետ:

Նույն տարում նրա գլխավորությամբ Սկյութարի Ճեմարան կոչված գիշերօթիկ բարձրագույն դպրոցում հիմնվում է տպագրատուն: 1843 թ. Թաքվիմհանեի ամիրիեի տնօրինությունից առաջարկություն ստացավ ձուլել թալիք տառեր: Սրանից անմիջապես հետո իր տպարանը տեղափոխեց Չուքուրչեշմեի խան (աշխատանքնային տուն): 1846 թ. հայերեն տառեր ձուլելու համար մեքենա ստեղծեց:

Կարճ ժամանակում նոր տպարանի թերությունները վերացնելով` «Ռիսալե-ի Իթիքադիե» («Հավատամքի ամսագիր՚) խորագրով թուրքերեն ամսագիր տպագրեց: 1841 թ. Ռաֆայել Գազանչյանը տպագրեց «Kaime-i Mutebere-i Osmaniye» (Օսմանյան օրինական թղթադրամ) անվամբ առաջին թղթադրամները, որոնք, սակայն, զուրկ են եղել գեղարվեստական արժեքից և, որ ավելի կարևոր է, սկսել են կեղծվել:

1844 թ. Մյուհենդիսյանը հրավիրվեց արքունի դրամահատարան. նախ` 5000 հետո էլ` 1000, 500 և 250 ղուրուշանոց «ֆաիզլի» կոչված թղթադրամների տպագրության պարտականությունը ստանձնեց: Միևնույն ժամանակ` 1857 թ. վերջերին, տպագրեց նաև շրջանառության մեջ մտած 1000 և 100 լիրայանոց թահվիլաթը մումթազե-ները: Այդ ընթացքում նրա տպարանը համալրվեց Ամերիկայից բերված 3 նոր հայտնագործված երկաթե և 5 լիտոգրաֆիայի պրոցեսներ կատարող մեքենաներով:

1856 թ. մայիսի 26-ին Գալաթայի Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցու դիմաց սկսեց աղյուսապատ տպարանի շինարարությունը: 1860 թ. սկսած` թղթադրամները շրջանառությունից հանելու պատճառով հանդիպեց նյութական դժվարությունների: 1865 թ. Ստամբուլ եկած Երուսաղեմի հայոց պատրիարք Եսայի արքեպիսկոպոս Կարապետյանը պատրիարքարանում տառաձուլարան ստեղծելու համար գնեց նրա տպարանի մամլամայրը:

Հայատառ տպարանի փլուզումից հետո հայտնի գեղագիր, բարձրագույն զինվորական դատավոր Մուստաֆա Իզզեթից նեսիհ տառատեսակների պատվեր ստանալով` իրականացրեց պողպատե տառերի կաղապարների ձուլումը: Այս տառերով տպագրված օսմաներեն մի բանաստեղծություն որպես օրինակ մատուցում է Սադրազամին` ասելով. «Ազգովին պետք է շնորհակալ լինենք Ձեզ»:

Այդ ընթացքում Քադիքյոյում` իր տան այգում, ձուլարան է կառուցում: Կարճ ժամանակ անց հաջողությամբ տպում է «վարաքա ի սահիհա» անունը կրող դրոշմաթղթերը: 1886 թ. ձուլեց 16 տառաչափի նրբագեղ նեսիհ տառերը: Իսկ 1889 թ.` 6 տառաչափը: 1888 թ. նրա ստեղծած տառատեսակներով ալբոմը ֆինանսների նախարար Մահմուդ Ջելալեդդին փաշայի միջոցով ներկայացվում է սուլթան Աբդուլ Համիդ Երկրորդին, որի համար Մյուհենդիսյանը արժանանում է «Մեճիտիե» 4-րդ կարգի պատվո նշանի և Գեղարվեստից շքադրամի:

1882-1883 թթ. Գրիգոր Ռաֆայելյանի հետ միասին Բեյօղլուի իր տանը աշխատեցնում են ձուլարան: Մահվանից մի քանի օր առաջ ձեռնամուխ է լինում ռիքա տառերի ստեղծմանը, որը համարվում է իր գլուխգործոցը: Մյուհենդիսյանի ջանքերով Թուրքիա մուտք գործեցին գալվանիստիկայի, ստերիոտիպի և ցինկոգրաֆիայի ճյուղերը:

http://www.minidev.com/kulturler/kulturler_ermeni_mimar13.asp