Ականավոր անուններ հայոց պատմության մեջ. Հովակիմ Առաջին և Հովհաննես Իններորդ պատրիարքները

Երբեմն հասարակությունների ճակատագրերը թաքնված են անհատների որոշումների և հակումների մեջ: Այս հոդվածում երկու անձինք, որոնց կփորձենք ստորև ներկայացնել, մեծ դեր են խաղացել մեր երկրի հայ համայնքի ապագայի մեջ:

Նախ` խոսքը գնում է առաջին Պոլսո պատրիարք Հովակիմ Առաջինի մասին, որն առանձնահատուկ համբավ է վայելում, քանի որ, օգտվելով սուլթան Մեհմեդ Երկրորդ Ֆաթիհի հետ իր մտերմությունից, ապահովել է հայկական համայնքի տեղափոխումը մայրաքաղաք Ստամբուլ: Հովակիմ Առաջինը, ում կյանքի մասին շատ քիչ բան է մեզ հայտնի, Սամբուլի նվաճումից առաջ եղել է Քյութահիայի, Բուրսայի, Պլովդիվի և Կոստանդնուպոլսի եպիսկոպոս և հոգևոր առաջնորդ: Հովակիմը Կոնստանդնուպոլսի նվաճումից առաջ էլ ծանոթ է եղել Մեհմեդ Երկրորդի հետ:

Ըստ ավանդության` սուլթան Ֆաթիհի հետ մինչ այդ էլ եղած նրա մտերմությունն էլ ավելի անկեղծ դարձավ այն բանից հետո, երբ իրականացավ Ստամբուլի նվաճման մասին նրա արած կանխագուշակությունը: Որոշ աղբյուրների համաձայն` միմիայն այս մտերմության պատճառով, իսկ այլ տեսակետների համաձայն, որոնք մենք ավելի իրական կարող ենք համարել, նոր մայրաքաղաքում գտնվող տեղացի հույն մեծամասնության հետ հավատարիմ ու վստահելի մի հպատակ ժողովրդի հավասարակշռելու համար Ֆաթիհը Բուրսայից բերել տվեց հայ ընտանիքներ և այդ հարցում օգտվեց Հովակիմ Առաջինի ունեցած ազդեցությունից:

Ֆաթիհը հայ ժողովդրին հոգևոր առաջնորդ ապահովելու նպատակով 1461 թ. աջակցեց Հայոց պատրիարքարանի հիմնմանը: Իր հին բարեկամին` Բուրսայի հոգևոր առաջնորդ եպիսկոպոս Հովակիմին, բերելով Ստամբուլ` նշանակեց այս նոր պաշտոնում: Հովակիմին «պատրիարքի» կոչում շնորհելուց բացի` ճանաչեց նաև նրա հավասար իրավունքները` արդեն իսկ Ստամբուլում գործող հույն պատրիարքի հետ:

Հետագա տարիներին Օսմանյան կայսրությունը իր սահմանները դեպի արևելք և արևմուտք ընդլայնելիս նվաճված շրջանների հայ բնակչությանը բերում և բնակեցնում է Ստամբուլում: Կոնստանդնուպոլիս բերված առաջին հայերն էին 1475 թ. Ղրիմի թերակղզու Կաֆա քաղաքից բերված հայերը: Այսպիսով` մայրաղաղաքի հայ բնակչությունն ավելանում է կառավարության վարած քաղաքականության շնորհիվ:

Ըստ որոշ աղբյուների` Հովակիմ Առաջինը մահացել է 1474 թ. (այլ աղբյուրների համաձայն` 1477 թ.): Իսկ որոշ աղբյուրներ էլ, նկատի ունենալով Պոլսո հայ համայնքի երկրորդ պատրիարք, եպիսկոպոս Նիկողայոս Առաջինի պատրիարք ընտրվելու տարեթիվը` 1478-ը,  ենթադրում են, թե Հովակիմ Առաջինը մահացել է 1478 թ.:

Հովակիմ Առաջինը պատմության մեջ անմահացավ Ստամբուլի նվաճումից հետո Պոլսո հայոց պատրիարքության հիմնադրման մեջ իր ունեցած ազդեցիկ դերով և նոր ստեղծված Ստամբուլի հայ համայնքում առաջին կարգավորումները կատարելու համար ցուցաբերած ջանքերով:

Մյուս պատրիարքը, ով  համայնքի ճակատագրի վրա նույնքան ազդեցություն է ունեցել, որքան Հովակիմը, եղել է Հովհաննես Իններորդ պարիարքը: Այն, ինչ նա արել է Պոլսո Հայոց պատրիարքարանի համար, նույնքան կարևոր է, որքան պատրիարքարանի ստեղծումը: Հովհաննես Իններորդ Կոլոտը ծնվել է 1678 թ. Բիթլիսում, մահացել` 1741 թ. փետրվարի 12-ին Ստամբուլում: Ուսուցիչ է, բարեփոխիչ ու մտավորական: Բիթլիսում ծնվելու համար` Բաղիշեցի և չափազանց կարճահասակ լինելու համար Կոլոտ մականունը ստացած Հովհաննեսի անունը աղբյուրներում չի հանդիպում` նախքան հոգևորական դառնալը: Նախնական կրթությունը ստացել է Բիթլիսի Ամրդոլ կամ Ամլորթի Սուրբ Կարապետ մենաստանում: Եղել է ժամանակի նշանավոր գիտնական և աստվածաբան Գրիգոր Շիրվանցու աշակերտը:

1700 թ. արքեպիսկոպոս Վարդան Բաղիշեցուց կրոնականի աստիճան ստանալուց հետո գնում է Երուսաղեմ և վերադառնում: Հիշատակվում է նաև Երուսաղեմի վիճակի բարելավմանն ուղղված իր ջանքերով: Որպեսզի այս պարտականությունը կարողանա կատարել, երևելիների առաջարկությամբ 1715 թ. Պոլսո պատրիարք է ընտրվում` Հովհաննես Իններորդի անվամբ:

Նրա ջանքերով 1717 թ. Երուսաղեմի և Պոլսո պատրիարքարաններն առանձնանում են իրարից: Հաջորդ տարի տեղի ունեցած Գումգափուի հրդեհի ժամանակ (1718 թ. հուլիսի 6) լրիվ մոխրացած պատրիարքարանի եկեղեցին շատ ավելի գեղեցիկ կառուցվեց ընդամենը 70 օրվա ընթացքում: Թեև նա բազմիցս հանդես եկավ միսիոներների ջանքերով կաթոլիկություն ընդունած հայերին ուղղված  կոչերով, սակայն չկարողացավ որևէ դրական արդյունքի հասնել:

1726 թ. փետրվարի 18-28-ը Գումգափուի պատրիարքարանի եկեղեցում օրհնվել է որպես եպիսկոպոս` գլխավոր պատրիարք Կարապետ Ուլնեցու (այսօր հայտնի է Սուլեյմանցի անվամբ) կողմից: Կարճ ժամանակ անց ստացավ նաև «արքեպիսկոպոս» կոչումը:

Հովհաննես Կոլոտի նյութական աջակցությամբ և ջանքերով Ստամբուլում գրվեցին, թարգմավեցին և հրատարակվեցին բազմաթիվ գրքեր, որոնց մեջ միայն թարգմանությունների թիվը հասնում է 20-ի: Նա եղել է պարծանքի արժանի մարդկանց դաստիարակը. իր 20-ից ավել աշակերտներից 8-ը դարձել են արքեպիսկոպոս, իսկ մեկը` Պոլսո պատրիարք: Հովհաննես Կոլոտ պատրիարքի օրոք վերակառուցվեցին Գումգափուի պատրիարքարանը, Օրթաքյոյի Սուրբ Աստվածածին, Սկյուտարի Սուրբ Կարապետ և Սուրբ Խաչ, Բալաթի Սուրբ Հրեշտակապետ, Ղալաթիո Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցիները: Սամաթիայի Սուրբ Գևորգ և Խասգյուղի Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցիները նույնպես վերանորոգված տաճարների շարքում են:

Իր ողջ կյանքը վերանորոգմանը, բարենորոգումներին, կրթությանը և մշակույթին նվիրած  Հովհաննես Կոլոտի աճյունը ամփոփված է Քադըքյոյի Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցու մուտքի մոտ: Երբ 1958 թ. պետության կողմից ունեցվածքի բռնագրավման ժամանակ բռնագրավված եկեղեցին 1966 թ. վերակառուցվեց, նրա ոսկորներն ամփոփվեցին եկեղեցու տակ շինված գերեզմանում:

Մոտ 500 տարվա պատմություն ունեցող Պոլսո պատրիարքարանի պատմության մեջ ամենանշանավոր պատրիարքների շարքը գլխավորող Հովհաննես Իններորդ Կոլոտի ծննդյան 300 ամյակի կապակցությամբ 1978 թ. թե՛ Ստամբուլում, թե՛ արտերկրում կազմակերպվել են մեծամասշտաբ հիշատակման օրեր:           

 http://www.minidev.com/kulturler/kulturler_ermeni_mimar19.asp

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Վերջին Յաւելումներ

Հետեւեցէ՛ք մեզի

Օրացոյց

February 2010
M T W T F S S
1234567
891011121314
15161718192021
22232425262728

Արխիւ