Հայտնի թուրքահայերը

“Հյուրիյեթ” օրաթերթի հոդվածագիր Սոներ Յալչընը իր առաջին հոդվածում անուն առ անուն անդրդադարձավ հայտնի թուրքահայերին: Ցուցակում, որում տեղ են գտել նաև մեր բազմաթիվ հայ քաղաքացիները` Ադիլե Նաշիթից մինչև Քենան Փարս, կան նաև անվանի երգիչներ:

Սոներ Յալչըն, “Մեր գեղեցիկ հայերը”

Հրանտ Դինքի թաղման արարողության ժամանակ “Բոլորս հայ ենք” ցուցապաստառը և լոզունգը որոշ շրջանակների կողմից համարվեց “դավաճանություն”: Անմիջապես վախեցանք, թե մի ցուցապաստառով ու լոզունգով “կորցնում ենք մեր թուրքականությունը”… Մեր թուրքականությունը վաղուց ի վեր ընկալվում է որպես “բամբակի թելից կախված” մի բան:

Եվ մենք երբվանի՞ց կորցրեցինք հանդուրժողականությունը “մեզ չնմանվողի”, “մեզնից չեղողի” հանդեպ: Ի՞նչ պատահեց մեզ» “Դավաճանության” պես ծանր խոսք օգտագործածները մի՞թե պարտավոր չեն ներողություն խնդրել Նաշիդ Օզջանից, որի անունը հպարտությամբ հիշատակում ենք “թուրքական թատրոն” ասելիս, և նրա զավակներից` Ադիլե Նաշիդից ու Սելիմ Նաշիդից: Լավ, իսկ մյուսների՞ց: Ո՞վ կարող է մեր կյանքից հեռացնել սև-սպիտակ ֆիլմերի “Խորոզ Նուրիի” Վահի Օզին, թուրքական կինոյի համակրելի, բարեսեր, անուշ հորեղբայր Նուբար Թերզյանին, Յեշիլչամի ամենատաքարյուն գարսոն-մատուցողին` Սամի Հազինսեսին, մի ժամանակաշրջանի երիտասարդին` Թուրգութ Օզաթային, ծիծաղեցնող, իր երգերով բոլորին զվարճացնող Թոթո Քարաջային: Կարելի՞ է թուրք կինեմատոգրաֆիան պատկերացնել առանց Քիրքոր Ջեզվեջյանի, այսինքն` առանց Քենան Փարսի:

Երաժշտական եղբայրությունը

Այս հողերում եղբայրությունը ոչ թե խոսքերի, այլ նոտաների մեջ է շարված: “Դու մի’ արտասվիր”, “Դե արի’, ինձ հե’տ եղիր”, “Բարդիներ” երգերի օրինակով մեր տասնյակ երգերի հեղինակ Օննո Թունչը մի՞թե մեզանից չէ: Սեզեն Աքսուն` մեզանից, Օննո Թունչը “նրանցից” է, այնպես չէ՞: Շեբնեմ Ֆերահը մեզանից է, Քարին Քարաքաշլըն` “նրանցից”: Լա’վ, իսկ Կարո Մաֆյա՞նը: Ինքն է՞լ է “նրանցից”: Այդպես մի’ վարվեք այս հողերի հետ, խնդրում եմ: Թլպատված Ռոբեր Հաթեմոն, կենսուրախ Հայկոն ու սրամիտ Արթոն մի՞թե մեր զավակները չեն: Սիլվիա Ն. Բուրսալըօղլուն /Ասու Մարալման/, Մինե Քոշանը մի՞թե մեր ավագ քույրերը չեն:

Ժամերով անշարժ կանգնող մանեկեն-բանաստեղծ Վահե Քըլըչարսլանը մի՞թե մեր ժողովրդականություն վայելող մշակութային կյանքի գույնը չէ: Մի՞թե առանց “նրանց” չենք որբանա մենք…

Ազգայնական շարժում կուսակցության և Թուրքիայի կոմունիստական կուսակցության անդամ հայերը

Մի՞թե անցյալում քիչ սխալ թույլ չենք տվել: Հիշու՞մ եք: Ասում էինք, թե Նազըմ Հիքմեթը հայրենիքի դավաճան էր: Երջանկահիշատակ Ալփարսլան Թյուրքեշը, Ազգայնական շարժում կուսակցության կոնգրեսում Նազըմ Հիքմեթի բանաստեղծությունն ընթերցելով, մի՞թե արժանին չմատուցեց մեծ բանաստեղծին: Այսօր ո՞վ կարող է Ալփարսլանին մեղադրել “դավաճանության” մեջ: Երբևէ լսե՞լ եք Լևոն Փանոս Դաբաղյանի մասին; Ստամբուլցի է, արձակագիր է: Հանրապետական-գյուղացիական ազգություն կուսակցության և Ազգայնական շարժում կուսակցության անդամ է, 1969 թվականին ընտրվել է սենատի անդամ: Թյուրքեշի ցանկությամբ տարիներ շարունակ հոդվածներ է գրել “Օրթադողու” օրաթերթում: Մի՞թե “դավաճանություն” բառն օգտագործողներն ամոթանք չեն տալիս Դաբաղյանին, որը տարիներով ստացել է հայկական սփյուռքի հակազդեցությունը և որն ասում է, թե “ԵՄ-ը դաստիարակում է թուրքի թշնամի հայի”: Մերն են նաև ոչ միայն Ազգայնական շարժում կուսակցության, այլև` Թուրքիայի կոմունիստական կուսակցության անդամ եղած Վարդան և Ժակ Իհմալյան եղբայրները: Նրանք մերն են` իրենց թե’ “լավով” և թե’ “վատով”: Մեր առաջին երևակայական արտահանող, Ժողովրդավարական կուսակցության պատգամավոր Մկրտիչ Շելլեֆյանն անգամ մերն է: Այդ ծանր խոսքն օգտագործածները պարտավոր են ներողություն խնդրել ԱՍԱԼԱ-ի ահաբեկչության մեջ մեղադրվելու համար 1982 թվականին Թաքսիմի հրապարակում իրեն ողջակիզած հայ Արթին Փենիքին…

“Դավաճանություն է”, այնպես չէ՞: Հիմա ինչպե՞ս ենք նայելու պրոֆեսոր Փարս Թուղլաջըի երեսին, որը տարիներով կաշվից դուրս էր գալիս` ձգտելով, որ մեր պատմությունն ու լեզուն չոչնչանան: Այս չափից դուրս ծանր խոսքը ինչպե՞ս ենք մեկնաբանելու կես դարուց ի վեր “Կուլիս” անվամբ թատերական ամսագիր հրատարակող 97 տարեկան թատերական գործիչ Հակոբ Այվազին… Անհայտ հանցագործի ձեռքով կատարված սպանության զոհ դարձած Գրիգոր Զոհրապից մինչև Մկրտիչ Մարգոսյոն գրական գործիչները մի՞թե չպատմեցին, չգրեցին մեր պատմվածքները: Ի՞նչ եք խոսում: “Նրանք” մենք ենք, իսկ մենք` նրանք…

Երկաթե բռունցք

Սիրելի’ երեխաներ, ընկերներ, ֆուտբոլային մրցախաղերում “Հայ չենք” ասելով` ցուցապաստառներ եք բարձրացնում: Լա’վ, իսկ երբևէ լսե՞լ եք 1912 թվականին իրենց ֆինանսական միջոցներով Ստոկհոլմում անցկացված օլիմպիական խաղերին մասնակցած ու մեր /թուրքական/ դրոշը միջազգային մրցաշարում առաջին ծածանած Վահրամ Փափազյանի և Մկրտիչ Մկրյանի անունները: Իսկ ազգային հանդիսացող “մեր” մյուս մարզիկները: Ո՞վ կարող է մոռացության մատնել Հարություն Արթանին, Զարեհ Քալփաքչյանին, Հակոբ Յավրույանին, Վարուժան Քյոսեօղլուն, Վահրիչ Մելքոնյանին, Սարգիս Գյուլլափին: Առանց “նրանց” մի՞թե կարելի է գրել թուրքական սպորտի պատմությունը: “Երկաթե բռունցք” Կարպիս Զաքարյանը մեր առաջին բռնցքամարտիկն էր, որ կռփամարտում նվագել տվեց մեր Անկախության քայլերգը, և որի շնորհիվ բարձրացվեց մեր դրոշը: Զաքարյանը միևնույն ժամանակ ունեցավ այնպիսի մի սան, ինչպիսին էր Ջեմալ Քամաջըն, որը եղել է մեր առաջին չեմպիոն նախարարը: Մի՞թե Կարպիս Զաքարյանն ու Ջեմալ Քամաջըն իրար վերաբերվել են որպես “ուրիշի”:

Մեր ճարտարապետության հպարտությունը

Մի՞թե կարող ենք օսմանյան ճարտարապետությունից հանել Բալյան ընտանիքին, որի 7 սերունդ ծառայել է մեզ: Մի կողմ թողնենք Բալյանների կառուցած այնպիսի տասնյակ պատմական հուշարձաններ, ինչպիսիք են Չըրաղան ու Դոլմաբահչե պալատները, Քուլելի ռազմական դպրոցը, Սելիմիյե զորանոցը, Գյումյուշսույու զինվորական հիվանդանոցը, Մալթա ամառանոցը և այլն, որոնցով հպարտանում ենք: Մի՞թե Բալյանները չեն Բեզմիալեմ Վալիդե Սուլթան, Օրթաքյոյ, Համիդիյե, Փերթեվնիյալ Վալիդիյե Սուլթան մզկիթների նման Ստամբուլի ամենագեղեցիկ մզկիթների կառուցողները: Եթե մզկիթները մերն են, ապա մերն են նաև Բալյանները, որոնք աշխատել են ամեն մի աղյուսի, կրի, ցեմենտի վրա: Հնարավո՞ր է միթե հակառակը մտածել: Արա Գյուլերը չէ՞ր, որ արեց մզկիթների ամենագեղեցիկ լուսանկարները: Երանի թե հարցնեիք Պիկասոյին, Սալվադոր Դալիին` որպես ո՞վ են ճանաչում Արա Գյուլերին: Ե’ս ասեմ` որպես “մեզանից” մեկին… Լա’վ, իսկ ո՞վ մեզնից չի համարի օսմանյանից մինչև հանրապետական Թուրքիա լուսանկարչության հիմնադիրներ Գևորգ ու Վիգեն “Աբդուլլահ եղբայրներին”… Միայն լուսանկարչությու՞նը: Մեր գեղանկարչության պատմությունից ո՞վ կարող է հանել Մանաս ընտանիքին: Երախտապարտությամբ ու գովեստով չե՞նք հիշում արևմտյան ոճով առաջին օսմանյան թատրոնի հիմնադիր Հակոբ Վարդովյանին /Գյուլլյու Ագոբ/, օպերայի առաջին խմբակը ստեղծած, առաջին թուրքական օպերետի` “Խորամանկության մասնագետի” հեղինակ Տիգրան Չուխաջյանին, որին ասում են Արևելքի Վերդի: Մի՞թե չենք հպարտանում այսօր Պետական օպերայի ու բալետի սրահում բեմադրվող Կարմենի գլխավոր դերակատար Այլին Աթեշով: Մի՞թե մերը չէ Չուխաջյանից մինչև Այլին Աթեշ հասնող այս պատմական ժառանգությունը: Աթաթուրքի պարուսույցն էլ էր հայ. կարծում եք, թե մեծ փրկիչ Մուստաֆա Քեմալը իր պարուսույց պրոֆեսոր Արդեշ Փանոսյանին, ատամնաբույժ Սուրենյանին “նրանցի՞ց” էր համարում: Շատ եք սխալվում… Սուլթան Աբդուլազիզի հրավերով Ստամբուլ եկած ռուսահայ նկարիչ Իվան Կոնստանտինովիչ Այվազովսկուն չսեղմեցի՞նք մեր կրծքին` որպես մեզանից մեկը: Անգամ հյուր եկած Այվազովսկուն իր կրծքին սեղմած Անատոլիան ինչպե՞ս է սեփական զավակներին “նրանցից” համարում: Մի՞թե մեր ամենաարժեքավոր գանձերի մեջ չենք ընդգրկել “Աստղ” կոչվող ճենապակու գործարանի առաջին գլխավոր գծագրող Կարապետ /Շարլ/ Աթամյանի ճենապակե աշխատանքները` նրա իսկ ստորագրությամբ: Այդ երբվանի՞ց “նրանք” դարձան… Այդ ե՞րբ կորցրեցինք այն հանդուրժողականությունը, որ սովորել էինք Սուրբ Մուհամմեդից ու սուլթան Մեհմեդ Ֆաթիհից… Եվ մենք որքան հեշտ սկսեցինք արտասանել “դավաճանության” նման ծանր խոսքը…

http://www.habervitrini.com/haber.asp?id=260203 Սոներ Յալչըն, 04.02.2007