Տայք

Տայք. Մեծ Հայքի 14 – րդ նահանգը. Հյուսիսից սահմանակից էր Եգերք եւ Խաղտիք երկրներին, հյուսիս – արեւելքից, Գուգարք, արեւելքից եւ հարավից, Այրարատ, հարավ – արեւմուտքից եւ արեւմուտքից, Բարձր Հայք նահանգներին. Տայքը վառչականորեն բաժանվում էր 8 գավառի, Կող, Բերդաց Փոր, Պարտիզաց Փոր, Ճակք, Բոխա, Ոքաղե, Ազորդաց Փոր եւ Ասեաց Փոր.

Մինչեւ III դ. Տայքը եղել է արքունական կալվածք եւ զորակայան. 230 – ական թթ. Հայոց արքա Խոսրով Ա Մեծը Տայքի մեծագույն մասը հատկացրել է Մամիկոնյանների նախարարությանը, որպես ժառանգական կալվածք. V-VI դդ. Տայքը եղել է Սասանյան Պարսկաստանի դեմ մղված ազատագրական շարժումների կենտրոն. Ամրանալով Տայքի անտառախիտ լեռներում, Մամիկոնյաններն ու նրանց համակիր ուժերը հաջողությամբ պայքարել են պարսկական նվաճողների դեմ. Թ 591. Հայաստանի նոր վերաբաժանմամբ Տայքը անցել է Բյուզանդական կայսրությանը.

VII դ. կեսից Տայքը մտել է արաբական արշավանքների ժամանակ բյուզանդական զորքերից լքված եւ Թեոդորոս Ռշտունու գլխավորությամբ առժամանակ ինքնուրույնությունը վերականգնված Հայաստանի կազմի մեջ. VII դ. վերջին եւ VIII դ. սկզբին մի շարք հայ իշխանական տներ ապաստանել են Տայքի լեռնավայրերում, խուսափելով արաբական նվաճողների հալածանքներից. Տայքը դարձել է հակաարաբական պայքարի կենտրոն, Մամիկոնյանների գլխավորությամբ. Անհավասար կռիվներում թուլացած եւ Հայաստանի քաղաքական ասպարեզից հեռացած Մամիկոնյանների կալվածքները, այդ թվում, Տայքը, VIII դ. վերջին անցել են Բագրատունիներին. X դ. Տայքի Բագրատունյաց ճյուղն ընդունել է բյուզանդական գերիշխանությունն ու քաղկեդոնական դավանանքը.

1000 թ. Տայքը նվաճել Է Բյուզանդական կայսրությունը, որը վարել է տեղի հայ բնակչությանը քաղկեդոնություն պարտադրելու եւ նրանց ռազմական ուժերը ջլատելու քաղաքականություն. 1071 – նի Մանազկերտի ճակատամարտում սելջուկյան թուրքերից պարտված Բուզանդիան հայկական հողերի հետ Տայքը զիջել է նրանց. Դ XII. վերջին եւ XIII դ. սկզբին հայ – վրացական միացյալ ուժերը ազատագրել են Տայքը. Թաթար – մոնղոլական նվաճումներից եւ վրաց Բագրատունյաց թագավորության քայքայումից հետո Տայքը մնացել է Ճաղի աթաբեկության կազմում.

1590 թ. թուրք – պարսկական պայմանագրով Տայքը անցել է օսմանյան սուլթանությանը. XVII դ. Տայքի հայ բնակչությունը ենթարկվեց բռնի մահմեդականացման. Դավանափոխությունից հրաժարվողները ոչնչացվեցին, եկեղեցիները ավերվեցին. XVIII-XIX դդ. դավանափոխ հայերին պարտադրվեց նաեւ թուրքերենը. 1877-78 – ի ռուս – թուրքական պատերազմից հետո Տայքի մի մասը անցավ Ռուսաստանին. Թուրքացած բնակիչները մեծամասամբ գաղթեցին Թուրքիա. Տայքում բնակվեցին նաեւ Արեւմտյան Հայաստանից եկած հայեր. թթ 1918-20. վերջիններս ենթարկվեցին թուրքական կոտորածներին ու բռնություններին, փրկվածները գաղթեցին Անդրկովկաս.