Khut

Khut, Khoyt. Büyük Hayk’ın Turuberan Eyaleti’nde, Sanasunk Dağı’nın güney kısmında, ormanlarla kaplı, merkezi, Khut (Khoyt) kale-şehri olan dağlık bölge. Güney ve güneydoğuda Ağdznik’in Sasun (Sason), batıda Turuberan’ın Aspakunyats Dzor, kuzeyde ve kuzeydoğuda Taron bölgelerine sınırdaş olmuştur.

Ermenistan’ın 387 yılı bölünmesi sonucunda Sasani İran, 591 yılındaki ikinci bölünmesinde ise Bizans hâkimiyetinde kalmıştır. VII. yüzyılda Arap istilacılar bölgeye akın etmiş, lâkin Khut’un hürriyetperver ve cesur dağlıları, Hovhan Khutetsi (Khutlu) önderliğinde 851 yılında Arap Halifeliği ordusunu darmadağın ederek komutanları Yusuf’u öldürmüşlerdir.

Khut, IX. yüzyılda Sasun (Sason) Beyliği’ne bağlanmış, 1064 yılında Selçuklular Khut’u ele geçirmişler, fakat bölge yarı-özerk konumunu korumuştur.

1459–60 yıllarındaki Osmanlı karşıtı mücadeleye katılmak niyetiyle Hetum, Papa ile görüşmelerde bulunmak üzere Khut’tan Roma’ya gitmiştir. XVI. yüzyılda Khut bölgesi, Osmanlılar tarafından işgal edilmiş ve Bitlis Vilayeti’ne dâhil edilmiştir.

1915’e kadar bölgede var olan, Ermenilerle meskûn 19 köy, 1915 soykırımı esnasında yıkılmış, ahalinin büyük bir kısmı katledilmiş, kurtulanlar 1916 baharında bir Rus birliği tarafından kurtarılıp Muş’a nakledilmiş, Khut-Bırnaşen’in hayatta kalmış olan nüfusu 1917 yılında Doğu Ermenistan’a sığınmıştır.

Episkoposluk merkezi olan Surb (Aziz) Ağbürik (Ağberka) veya Vandir Manastırı (V.-VI. yüzyıl) Khut bölgesinde bulunmaktadır. Kubbeli ve tahkim edilmiş bu manastır kale vazifesi de görmüş, Sasun beyleri X.-XIII. yüzyıllarında bu manastıra gömülmüşlerdir. Ermeni yazım üstadı Nerses Mışetsi, Khut’un Kor Köyü’nde doğmuştur.

Küçük Ermeni Ansiklopedisi, 3. Cilt, Yerevan, 1999.