Korduk

Korduk, Kordoyk. Büyük Hayk’ın Korçayk Eyaleti’nin en büyük bölgesi. Tigris (Dicle), Cerm (Doğu Dicle, günümüzede Bohdansu) ve Doğu Khabur (Habur) nehirleri arasında bulunmaktadır. Batıda Ermeni Mezopotamyası, kuzeybatıda Ağdznik, kuzeyde Moks eyaletlerine, doğuda Korçayk’ın Tımorik bölgesine, güneyde Adiabene’ye (Asur) sınırdaştı. Ermenistan’ın güneydeki sınır uç bölgesi olmuştur (bk. Ptolomeus haritası). Büyük Plinius’a istinaden bölgenin ismi yerli Kort, Kord veya Gord oymağı ismiyle anılmaktaydı. Kord Sıradağları da ismini Korduk bölgesinden almıştır. Adiabene’de yaşayan Arameeliler, Korduk bölgesi üzerinden Ermeniler ve Ermenistan’la tanıştıklarından dolayı Ermenistan’ı Kardu (İncil’in eski Asurca ve eski Arapça tercümelerinde Ermenistan için bu isimleri kullanmışlardır) olarak adlandırmışlardır. Ermeni tarihçiler, Korçayk Eyaleti’ni çoğu zaman Korduk ülkesi olarak adlandırmışlardır. Antik Ermeni (geleneksel) tarih yazımında Korduk, Kadmyats Tun (Kadmos’un evi/bölgesi) olarak (Ermenilerin atası sayılan Hayk’ın torunu ve Aramanyak’ın oğlu Kadmos’a itafen) anılmıştır.

Asur kralı I. Tiglatpalasar’ın (M.Ö. 1115–1077) kayıtlarında Kadmyats Tun, Kadmukh ülkesi, ülke sakinleri ise Asurlular tarafından Kuritler veya genel bir adlandırmayla Babkheliler (dağlılar) olarak anılmışlardır.

Korduk Ermenileri, M.Ö. 401 yılında, Ermenistan üzerinden ricat eden Yunan ordusunu (10 bin kişi) 7 gün boyunca kovalayıp onlara büyük kayıplar verdirerek topraklarından kovmuşlardır. Tarihçi Strapon, Korduk Ermenilerini cesur savaşçılar, usta zanaatkârlar ve mimarlar olarak tanımlamaktadır. Antik tarihçiler Korduk’u “verimli bölge” (Ammianos) ve “şarabı bol olan ülke” (Ksenofon) olarak adlandırmışlardır.

Artaşesyan ve Arşakuni hanedanlıkları dönemlerinde (M.Ö. II.-M.S. IV yüzyıllar) Korduk beyleri, Ermenistan’ın güney kolordusunun beyi (bıdeşkhi) konumundaydı. Yunan-Roma tarihçileri Korduk bölgesinde Pinaka (günümüzde Pinik Köyü), Saria ve Sidalaga kale-şehirlerinden bahsetmektedir. “Aşkharatsuyts”ta (coğrafya kitabı) Korduk’un Tıman yerleşimi (Aziz Hıripsime anlatısında Tımnis, Asurca Temanon, Arapça Tamanon günümüzde ise Tımnin Köyü olarak geçmektedir) belirtilmektedir.

Hıristiyanlığın yayılması döneminde (I.-IV. yüzyıllar) Korduk’a Asurlu topluluklar yerleşmiştir. 640 yılında Korduk, Araplar tarafından ele geçirilmiştir. Arap ve de özellikle Selçuk işgallerinden (XI. yüzyıl) sonra göçebe Kürt aşiretleri Korduk’a yerleşmişlerdir.

XVI. yüzyılda Osmanlı hâkimiyetine giren Korduk, Diarbekir (Diyarbakır) Vilayeti’nin Zazira-Bohtan Sancağı’na dâhil edilmiş, fakat Osmanlı’nın hâkimiyeti bu bölgede cisimsel olmamıştır (devlet ancak 1840’ların sonunda Kürtleri itaat ettirebilmiştir). 1868 yılında Diarbekir Vilayeti’nin Bohtan Sancağına dâhil edilmiştir. 1878 yılında, Korduk’un kuzeybatı kesimini oluşturan Arvah veya Deh bölgesi yeni kurulan Bitlis Vilayeti’ne geçmiştir. Birinci Dünya Savaşı arifesinde Korduk’un Daraban, Deh (Tıh), Dergol, Derim, Derşımış, Til (Teluk), Kotmus (Kotmos), Hargol, Mılyants, Şernak (Şırnakh, Şırnak), Paris, Sevadi, Pinik ile Fındık yerleşimleri ve köylerinde çok sayıda Ermeni yaşamaktaydı.

Ermenilerin ve Süryanilerin 1915 soykırımı esnasında tehcir ve katledilmeleri sonucunda Korduk’ta geriye sadece Kürt nüfusu kalmıştır. 1980’li yıllara kadar Korduk’un bazı kesimlerinde az sayıda Ermenilere (Kürtçe konuşan) rastlamak mümkündü.

Küçük Ermeni Ansiklopedisi, 3. Cilt, Yerevan, 1999.