Arkasında dağ, önünde ovaViranşehir yolu üzerinde, Urfa (Ուրֆա (Եդեսիա – Edessa) – Şanlıurfa ) il merkezinin 10 km kuzeydoğusunda yer alan Germüş dağlarının (771 m), güney eteklerinde çıkan akarsu kaynakları (Germüş suyu) yakınındaki Germüş Köyü, Ermenilerden kalma bir köydür. Bu günkü ismi Dağeteği köyü’dür. Toprak altında bulunan geçitlerden haberdar olan defineciler ise köyde sonsuz kaçak kazılar yapmaktadırlar.
Ermeni Kilisesi (Germüş – Gamurc – Kamurc – Կամուրջ )
Germuş Köyü’ndeki Ermeni kilisesinin kitabesi olmadığından inşa tarihi bilinmemektedir. Dünyanın en eski tapınaklarından olan Göbeklitepe’ye çok yakın mesafededir.
Kilisenin yapısı taş yapı olup iki katlıdır. Kesme taştan dikdörtgen Bazilikal planlı olarak yapılan kilisenin girişinde yapı boyunca yükselen üç sivri kemerli bir cephe görünümü bulunmaktadır. Çapraz tonozların üzeri düz toprak dolgu damla örtülüdür. Apsis önünde küçük bir kubbesi bulunmaktadır.
İbadet mekânı üç neflden oluşmaktadır. Kilisenin orta nefinde tek kubbe bulunmaktadır. Üç bölümlü narthex üzerinde yer alan Gynakaion (Kadınlar Mahfili) ise üç kubbe ile örtülüdür. Değişik zamanlarda yapılan onarımlarla kısmen özelliğinden uzaklaşmıştır.
1890 – 1922
Türk tarihçiliğinin olayları çarptırmasına karşın Ermeni Soykırımından mucize eseri olarak kurtulmuş görgü tanıklarının anlattıkları (*) bize geçmiş hakkında değerli bilgiler aktarmaktadır. Buna göre 1890 yılları başlarında yanliz bu köyde bin hristiyan yaşıyordu. 1895 senesi Ermeniler için kanlı bir yıl olmuş ve çok ölü vermişler.
Ermenilerin göçünden sonra hazineye kalan köy, Atatürk tarafından Üceymi Sümer Paşa adlı Irak kökenli Hamidiye paşası bir şeyhe hibe edilmiştir. Birinci Dünya savaşında Osmanlı devletinin Suriye cephesinde savaşdıktan sonra Türkiye’ye gelmiş ve buraya yerleşmiştir. Asıl ismi Üceymi Sadun Paşadır. Sümer soyadını 1934’ te yürürlüğe giren soyadı kanunuyla birlikte almıştır.
Birinci Dünya Savaşı arifesinde olası bir taaruza karşı örgütleşen Ermeniler kötü geleceklerini de farkında olmadan hazırlamışlar, olası bir isyan girişimine karşı mayıs 1915 yılında bölgeye mutesarıf olarak tayin edilen Ittihad ve Terakki örgütüne mensup Ali Haydar Bey ilk olarak ermenilerin ileri gelenlerini hapse atmış. Tutuklamalardan kurtulmak için ermeni halkı varını yoğunu satmaya ve rüşvet ödeme sonunda fakirleşmiş, para veremiyenler asılmışlar. Direnişli olanlar ise askere alınmışlar ve yol inşaatlarında kullanılmış ve bir daha geri dönmemişler. Anılardan anlaşıldığı gibi alman ordusu da ermeni yerleşim yerleri imhasında yer almışlardır.
1921 yıllında geride kalan ermenilerin evleri de basılmış ve ellerinden alınmış ; Ermeniler, Gamurc’un temiz havasını, tatlı suyunu, meyva dolu bahçelerini geride bırakıp Musul ve Halep’e kaçmaya çalışmışlar. Tehcir merkezlerinden olan Zeytun, Adana, Sis, Maraş, Kilis, Ayntap, Urfa, Kamurc ve başka şehirler Ermenilerden tamamen arındırılmış islamlaşıp kalan çok olmuş.
Ermenilerden kalma diğer bir kilise, Aziz Yakup Kilisesi toplantı meydanından oluşur.
http://team-aow.discuforum.info/t3605-Urfa-Germus-koyu-Ermeni-Kilisesi.htm
