Sason, Batman iline bağlı bir ilçedir. 20.yüzyılın başlarına kadar çok önemli yerleşim alanlarına sahip iken 1890-94 ve 1904 Ermeni isyanları, 1925 ve 1937 yıllarında Cumhuriyet dönemindeki Sason isyanları ile birçok yerleşim yeri boşaltılmış ve eski önemini kaybetmiştir.
Sasun, Kuzey Mezopotamya’yı yay gibi kesen Güneydoğu Toroslarının içinde coğrafi bölge adı olarak kullanılmıştır. Sasun’un merkezi zaman içinde değişmiş olsa bile asıl merkez; günümüzde Bozıkan olarak bilinen Kaleyolu Köyü’ndeki tarihi Sason Kalesidir. Tarihi Sasun bölgesi, asıl Sasun, Hazzo, Motkan, Garzan, Kulp bölgelerini kapsamaktadır. Osmanlı Devleti’nde eyalet sistemi yerine vilayetlerin getirilmesi ile Sasun bölgesi, Diyarbekir, Bitlis ve kısmen de Harput vilayetleri arasında bölüşülmüştür. 19. ve 20.yüzyıllarda yapılan bu idari bölünmeler kalıcı olmamış, sık sık değişikliğe uğramıştır. Bu konu daha sonra Sasun Bölgesi başlığı altında tekrar ele alınacaktır.
Sasun ismi geçmişten günümüze farklı şekillerde karşımıza çıkmaktadır. Sanasana, Sanasina, Sanasnaye, Sanasun, Sanasunk, Sansan, Sansanna, Sanson, Sansun, Sasun Sancağı, Sasun ülkesi, Sasun Vadisi, Sasun hanesi, Sasunlular bölgesi, Sasunlular ülkesi, Sason, Sasunk, Sanasine, Sanasank Ermeni kaynaklarında rastlanılan isimlerdir. Bunun dışında Arap-İslam ordularının Kuzey Mezopotamya’da ilerlediği dönemlerdeki İslam kaynaklarında da Sanasin, Sanasun, al-sanasana, Senasine, el-senasine, Senasineler(Sasun halkı) şeklinde geçmektedir.
Günümüzde kullanılan Sason isminin hiçbir anlamı yoktur. Sason isminin aslı “Sasun”dur. Sasun, kelime kökeni olarak Ermenice bir kelimedir. Sasun ismini anlamı ile ilgili farklı rivayetler vardır:
1- Halk ananelerinden birine göre Talvorikli Mırgo ve Peto’nun evinin çatısının kalaslarından biri ağırlık altında aşağıya sarkar. Diğerler yeni bir kalas getirene kadar, orda bulunanlardan biri, bel vermiş kalasa eliyle dayanak olur ve “sa msa sun”, -bu sana direk- der, bundan da bölgenin ismi Sasun olur. Sasun isminin en eski kaydına “Sassu” olarak Asur kralı III. Tiglatpalasar’ın M.Ö. 8. yüzyıldaki çivi yazıtlarında rastlamaktayız.
2- Sasunlu Tavit Efsanesi`ne göre kaleyi ve kenti Araplar zamanında o zamanki kralın izniyle Sanasar ve Bağdasar adında iki kardeş inşa etmiştir. Kaleye adını ak sakallı bir dede koymuş; dede kalenin yüksek duvarlarını görünce şaşırmış ve buraya sütun anlamına gelen Sasun adını (Ermenice`de sütun büyüklüğüne sahip anlamına gelir) vermiştir. Ermeni tarihçiler ise Sasun adının Sanasar`dan geldiğini öne sürmektedir.
Sasun bölgesi, 19. ve 20. yüzyıl sonunda Ermeni hürriyet hareketinin merkezi olmuştur. 1904 yılındaki isyanın bastırılması ile Sasun’un kaderi değişmiştir. 3 Ağustos 1904’te Sasun Kalesi nihai olarak yıkılmıştır. Bir süre sonra da Osmanlı Devleti, 30 Nisan 1910 yılında aldığı kararla Sasun ismini Sason olarak değiştirmiştir.
Sasun, sarp kayalıkların ve dağların hakim olduğu korunaklı bir coğrafyaya sahipti. 1890-1945 yılarına kadar devam eden isyanlar sonucu Sasun bölgesi, eski önemini kaybetmiştir. 20.yüzyıl başlarına kadar yoğun bir nüfusa ve sık bir yerleşime sahip olan bölge, günümüzde Türkiye’nin en seyrek yerleşimli bölgesidir.
Not: Sason Tarihi ile ilgili hazırlanan makaleler, elde edilen bilgi ve dökümanlar neticesinde zaman içerisinde zenginleşecektir. Bu bilgiler farklı kaynaklardan derlenerek yazılmıştır. Okuyucularımızın da konu ile ilgili düşüncelerini paylaşmaları bizi mutlu edecektir.
http://sasun.org/index.php/sason/24-sason-ad-ve-boelgesi/69-sason-smnn-koeken-ve-dem.html
Leave a Reply