Mısır Ermeni Periyodikleri

Zakarya Mildanoğlu

Ermeni süreli yayınlarının ortak bir özelliği vardır: Birçok periyodiğin künye bilgisinde “yeni dönem” ibaresi yer alır. Yayınlar, yasaklama, ekonomik sıkıntılar, başka bir yayınla birleşme, şehir değiştirme gibi çeşitli nedenlerle ara verir ve bir süre sonra tekrar çıkmaya başlarlar. Ortak özelliklerinden biri de zaman zaman ‘özel sayı’ çıkarmalarıdır. ‘Aztarar’a Yolculuk’ köşesi de, kısa bir süreliğine ara vermişti; önümüzdeki hafta, ‘yeni dönem’de sizlerle farklı bir formatta tekrar buluşacak.

Yaklaşık bir aydır tüm dünyanın gözü Mısır’ın üzerinde. Agos’un orta sayfalarında, Mısır ve Ermeniler konusunda özet bilgiler bulabilirsiniz. ‘Aztarar’a Yolculuk’un bu haftaki ‘özel sayısı’nın konusu da, Mısır Ermeni periyodikleri.

1865-1980 yılları arasında, Mısır’da –Kahire’de 83, Iskenderiye’de 38 adet olmak üzere– toplam 121 adet Ermenice periyodik yayımlanır; bu sayı 2003 yılı itibarı ile 160’a ulaşmıştır.

Mısır Ermeni süreli yayınlarını da, dernek ve yardım kuruluşlarının yayınları; edebiyat, sanat yayınları; günlük siyasi, sosyal gazeteler; yıllıklar; okul gazeteleri ve dergileri; mizah gazeteleri ve dergileri; gençlik, siyasi parti yayın organları gibi birkaç grup altında ele almak olanaklıdır.

Mısır’daki Ermeni süreli yayınlarının ömrü genellikle kısa olur. Önemli bir kısmı, bir-iki yılını doldurmadan yayınına son verir. Ancak aralarında yüzüncü yaşına yaklaşanlar da var. 2003 yılı itibarı ile, üçü yayın hayatını devam ettirmektedir. Mısır’da Ermeni periyodiklerinin yanı sıra, yüzlerce edebi, tarihi içerikli Ermenice kitap da yayımlanmıştır. Özellikle Ermeni tarihi konusunda yapılan araştırmaların önemli olduğunu, ve Mısır’da tüm bu yayınlara uygun bir matbaa örgütlenmesi olduğunu belirtmekle yetinelim.

Bu yayınların hepsini burada tanıtmamız olanaksız; farklı alanlarda öne çıkan periyodiklerden küçük bir seçki sunalım…

Armaveni (Hurma Ağacı): Mısır’ın ilk Ermenice süreli yayını. 1865’te Kahire’de toplam dört sayı yayımlanan, filolojik bir dergidir.

Neğos (Kanal): 1889’da Iskenderiye’de, Andon Rışduni tarafından, haftalık gazete olarak yayımlanır.

Ardemis (Artemis): 1902-1903 arasında yayımlanan aylık aile dergisi; ‘XX. yüzyıl Ermeni kadınları yayın organı’.

Azad Pem (Serbest Kürsü): 1903’te Iskenderiye’de Yeniden Örgütlenen Hınçak Partisi tarafından yayımlanır. Yayınına 1905’te Kahire’de devam eder. Yervant Odyan, Mikayel Gürcüyan, Vahan Tekeyan gibi ünlü yazarlar bu gazetede çalışır.

 Kraser (Edebiyatsever): 1904-1905 yılları arasında, Iskenderiye Kitapseverler Derneği’nin onbeş günlük dergisi olarak yayımlanır.

Şirag: 1905’te Iskenderiye’de yayına başlayan, aylık edebi ve sosyal dergi. 1906’da Kahire’ye, 1909’da Istanbul’a taşınır. Vahan Tekeyan, Arpiar Arpiaryan gibi önemli yazarlar bu dergide editörlük yapar.

Tertig (Küçük Gazete): 1906’da Yervant Odyan ve Yervant Antreasyan tarafından günlük gazete olarak yayımlanır.

Mıdrag (Kamçı): 1908’de, Parseğ Şahbaz tarafından, on beş günlük siyasi ve edebi dergi olarak yayımlanır.

Avel (Süpürge): Aylık, onbeş günlük mizah dergisi. 1908’de Kahire’de, 1914-1918 arasında Istanbul’da yayımlandı.

Miyutyun (Cemiyet/Birlik): 1912’de Kahire’de yayına başlar, 1928’de Paris’e taşınır. 1947-1962 arasında ise New York’ta aylık ve iki aylık periyotlarla yayımlanır.

Husaper (Ümit Verici): 1913’te Kahire’de yayımlanmaya başlar. 1923’te Ermeni Devrimci Taşnak Partisi’nin yayın organına dönüşür.

Yekibdahay Daretsuyts (Mısır Ermeni Yıllığı): 1914’de Kahire’de yayına başlar. 1917’de Iskenderiye taşınır, 1926’da yayınına son verir. Toplam sekiz cilt yayımlanmıştır.

Arev (Güneş): 1915’te Iskenderiye’de, 1924’ten sonra Kahire’de yayımlanır. Ramgavar Partisi’nin Mısır bölgesi yayın organı olarak günümüze kadar varlığını sürdürmüştür.

Savarnak (Uçak): 1919-1971 arasında Kahire’de, Yervant Mısırlıyan tarafından yayımlanan mizahi ve siyasi gazete.

Haygagan Sinema (Ermeni Sineması): 1925-1926 arasında Kahire’de yayımlanan haftalık mizah dergisi. Editörlüğünü, ünlü karikatürist Aleksandr Saruhan ve Yervant Odyan yaptı

Araks (Aras Nehri): 1925-1965 yılları arasında Iskenderiye’de yayımlandı. Ilk dönem Zartonk (Yeniden Uyanış) öğrenci derneğinin yayını olmuştur.

Punç (Demet): 1925’te Iskenderiye’de, 1925-1946 yılları arasında ise Kahire’de iki haftalık çocuk dergisi olarak yayımlanır.

Çahagir (Öncü): 1948’de Kahire’de edebi, sosyal dergi olarak yayımlanmaya başlar. Yayın hayatı günümüzde de devam etmektedir.