Koğ

Koğ, Büyük Hayk’ın Tayk Eyaleti’nde, Kur Nehri kaynaklarının (Kıriakunk) bulunduğu vadileri kapsayan bölge. Kuzeyde Gugark Eyaleti’nin Ardahan, doğuda Ayrarat Eyaleti’nin Vanand, güneyde Tayk Eyaleti’nin Berdats Por ve batıda Çak bölgelerine sınırdaştı. Urartu yazıtlarındaki Kulkha ile özdeşleştirilmektedir.

Tarihçi Movses Khorenatsi’nin belirttiğine göre Ermenistan kralı Vağarşak, Koğ’da bağlar ve bahçeler kurarak bölgeyi kraliyet yazlığı ve av bölgesi haline getirmiş, oğlu Arşak zamanında ise Kafkasya üzerinden akın eden Bulgar kabileleri Koğ’un güney kısımlarındaki verimli ovalara yerleşmişlerdir. Tarihçi Ğevont’un anlatımlarına istinaden, Arapların baskılarından bıkan 12 bin Ermeni, Amatuni beyi Şapuh ve oğlu Hamam önderliğinde, 789 yılında Koğ bölgesinde, kendilerini takip eden düşmanı yenilgiye uğratarak Khağtik’e geçmişlerdir. IX. yüzyılın ikinci yarısında Koğ bölgesi Abazya Krallığı’na geçmiş, fakat Ermeni kralı I. Sımbat Bagratuni (890–914) tarafından tekrar Ermenistan’la birleştirilmiştir.

X. yüzyılın ikinci yarısında Koğ bölgesi Tayk kürabalatlığına, XI. yüzyıl sonundan itibaren ise Gürcü Krallığı’na geçmiştir. XIII. yüzyılın ilk yarısında Tatar-Moğol’lar, XVI. yüzyılda ise Osmanlılar Koğ’u ele geçirmişlerdir.

1877 yılında bölge Rus hâkimiyetine (yaklaşık olarak Kars Eyaleti’nin Ardahan Okrugu’nun/bölge, Göl kesimine denk düşmektedir) girmiştir. 1918’deki Osmanlı işgalinden sonra Koğ Ermenilerinin bir kısmı katledilmiş, kurtulanlar ise Kafkasya’ya göç etmişlerdir. 1919 Nisanında bölge, Kars Eyaleti bünyesinde Ermenistan Cumhuriyeti’ne geçmiş, fakat Kemalist Türkiye 1920 Ekiminde bölgeyi tekrar işgal etmiştir. Moskova ve Kars antlaşmaları neticesinde bölge Türkiye’ye teslim edilmiştir.

Küçük Ermeni Ansiklopedisi, 3. Cilt, Yerevan, 1999.