Kacberunik

Kacberunik, Kacberuni ülkesi. Van Gölü’nün kuzey kıyısında bulunan bölge. Turuberan’ın Ağihovit bölgesine denk düşmektedir. Bu bölge Kacberuni beyleri sülalesinin mülkü olduktan sonra Kacberunik olarak anılmıştır. Arçeş (Erciş) veya Arçiş ülkesi olarak da anılmıştır. Bu bölgeden İrişat ve Ororan (Arçeş) nehirleri geçmektedir.

Arşakuni hanedanlığının yıkılışına (428) kadar Kacberunik bölgesi, krallık sülalesinin ikincil üyelerinin kaldığı yer olmuştur.

Kacberunik, VII. yüzyılda Araplar tarafından istila edilerek IX. yüzyılda Kaysik emirliğine dâhil edilmiş, daha sonra Vaspurakan Krallığı bünyesine, 1021’den sonra ise Bizans hâkimiyetine girmiştir.

XI. yüzyılın ikinci yarısında Selçuklular, Kacberunik bölgesini işgal etmişler, bölge daha sonra sırasıyla Şah-Armenler, Eyyubiler ve Moğolların eline geçmiştir.

XVI.-XVII. yüzyıllarda Kacberunik bölgesi Osmanlı-İran savaşlarından zarar görmüş, XVII. yüzyıl başında İran şahı I. Abbas, binlerce Ermeni’yi Kacberunik’ten İran’a göç ettirmiştir.

1555 Amasya ve 1639 Kasr-ı Şirin antlaşmalarıyla Kacberunik, Osmanlı Devleti’ne geçerek, Van Vilayeti’nin Arçeş Sancağını oluşturmuştur.

Çeşitli kaynaklarda, Kacberunik bölgesinin çok sayıda yerleşim yerleri, özellikle de Arçeş ve Zarişat şehirleri belirtilmektedir. XIII. yüzyılda kaynaklarda adı geçen Akants kasabası, Arçeş şehrinin su altında kalmasından sonra (1841) bölgenin idari merkezine dönüşecektir.

Tovma Medsopetsi, Hovhannes Medsopetsi, Hovhannes Arçişetsi ve Mıkhitar Sasnetsi gibi ortaçağ bilim adamları Kaçberunik’te çalışmışlardır.

Ayridzor, Aspinak (Surb/Aziz Harutyun), Gineber Surb Nışan (Keneber Surb Gevorg), Manuk Surb Nışan, Medsop’un, Sukhara’nın veya Kharabast’ın (XV. yüzyıl, Ardsvaber Surb Astvadsadsin) ve Urınkar’ın Surb Nışan manastırları zamanın tanınmış yazım ve kültür merkezleri olmuştur.

Bölgede yaşayan yaklaşık 26 bin Ermeni, 1896 katliamları esnasında büyük zayiat vermişlerdir. Birinci Dünya Savaşı arifesinde bölgede 10–15 bin Ermeni yaşamaktaydı. Ermeniler genelde tarım, bağcılık, zanaatlar, kıyı bölgelerinde ise balıkçılıkla uğraşmaktaydı.

Soykırım esnasında Kacberunik’in Ermeni sakinlerinin büyük bir kısmı katledilmiş, kurtulabilenler Doğu Ermenistan’a sığınmışlardır.

Küçük Ermeni Ansiklopedisi, 2. Cilt, Yerevan, 1995.