6 Ağustos 2010 tarihinde bu köşede verdiğim sözü yerine getirmekte geciktim. Kafamda onlarca konu, elimde yüzlerce doküman olmasına rağmen bir türlü sıraya koyamadım, kısacası biraz ‘dağıldım’. Onlarcasına başladım, ama yarım kaldı. Birçok Agos okuyucusu da sitemde bulundu. “Niye yazılarına son verdin?”, “Bir sorun mu yaşadın?”, “Ne zaman başlayacaksın?” gibi sorular birbirini izledi. Hemen belirteyim ki, en küçük bir sorun yaşamadığım gibi, tam aksine, Agos emekçilerinden sürekli destek gördüm. Geçtiğimiz dönemde boş da durmadım. Agos’un ‘fotoğraf makinalı adam’ı olarak ‘ünlendim’. Profesyonel fotoğrafçıların, muhabirlerin arasında itiş kakış kendime yer bulmaya çalıştım. Amatörce de olsa Agos’un gönüllü foto muhabiri, ‘gözü’ olmaya çalıştım, ve buna devam ediyorum. Kimse bana “Sen Agos muhabirisin” demedi ama ben bu sıfatı sonuna kadar kullandım, çünkü Agos benim de gazetem.
Bu köşenin adı değişmeyecek. Sadece biraz daha renklenecek. Altı ay önceki son yazımda “Herhangi bir hazırlığım, birikmiş yazım yok. Yeni bir denemeye girişip, bir süre sonra, bir yandan gazete ve dergileri tarayıp önemli gördüğüm haber, köşe yazısı, başmakale, magazin haberlerini tercüme etmeye ve sizlerle paylaşmaya çalışacağım” demiştim.
Bu sayı ile birlikte, her hafta öncelikle bir Ermenice süreli yayının biyografisini, öne çıkan aktörlerini, yazar ve çizerlerini tanıtacağım. Aynı zamanda bu yayında yer alan çeşitli haber ve yorumlardan, varsa gravür ve fotoğraflardan örnekler sunmaya çalışacağım.
Bu hafta sohbetimizin konusu Batı Ermenilerinin tarihinde önemli bir yer tutan Garabet Ütücüyan ve ‘Masis’ gazetesi olacak. Öncelikle Ütücüyan’ı tanıyalım.
Garabet Ütücüyan ve Masis gazetesi
24 Ekim 1823’te İstanbul’da doğdu. Babası Balat semtinin ünlü ütücüsü Simon Ağa idi. Bu nedenle Ütücüyan soyadını aldı.
Dört yaşında Balat Surp Hreşdagabed Kilisesi’nde okumayı öğrenir. Bir süre sonra, bugün Koca Mustafa Paşa olarak bilinen Samatya semtine taşınırlar. Ancak Ağustos 1831’de, 16 saat süren Samatya yangını tüm Ermeni mahallelerini küle çevirince tekrar Balat’a dönerler. Garabet, Kanlı Kilise okuluna devam eder. Okulun öğretmenleri istifa edince öğrenciler açıkta kalır. Garabet, Bahçekapı’daki bir Rum eczacının yanına çırak olarak girer. Bu tarihlerde Üsküdar’daki ünlü Cemaran Okulu açılır. Eğitime önem veren babası 1839’da onu bu okula gönderir. Ütücüyan Ermenice öğrenmekte çok başarılı olur ve okul müdürü Çamurcuyan’ın takdirini kazanır. Çamurcuyan, aynı zamanda, Ermeni Patrikhanesi’nin yayın organı olan ‘Hayastan’ (Ermenistan) gazetesini yayımlamaktadır.
Garabet Ütücüyan 1840’da Cemaran’da yaşanan iç tartışmalar ve üç Ermeni patriğinin istifasına neden olan iç tartışmalardan sonra okuldan ayrılır ve kendi kendini yetiştirmeye başlar. Bir yıl sonra Beşiktaş’taki, ertesi yıl da Yenimahalle’deki Ermeni okulunda okutman olur. 1848 yılına kadar birçok yerde konferans verir. Ermeni toplumu içinde iyi bir okutman ve öğretmen olarak ün salar.
1848’de bir grup öğrenci ile birlikte Avrupa’ya gider. Paris’te Yüksek Ticaret Okulu’na misafir öğrenci olarak devam ederken, Sorbonne’da tarih derslerini de izler. 1851’de İstanbul’a döner ve Ermeni Anayasası için çalışır. Tedrisat Komisyonu’nda görev alır.
İstanbul Ermeni Patrikhanesi, ‘Hayastan’ gazetesine yaptığı maddi yardımlara son verir. Ancak Patrikhane gazetesiz de kalamaz. Ütücüyan ile ilişkiye geçilir ve gazetenin yayın ve editörlük işleri önerilir. Ütücüyan, gazetenin telif hakkının kendisine verilmesi, kâr ve zararın kendisine ait olması ve ‘Hayastan’ isminin değiştirilerek ‘Masis’ olması koşuluyla bu teklifi kabul eder.
Masis gazetesi bu şartlarda, Ocak 1852’de yayına başlar. Garabet Ütücüyan yazarlık alanında onurlu bir yere sahip olur. İlerici, özgürlükçü, ancak aynı zamanda temkinli, mütevazı, yer yer ‘yarı tutucu’ bir politika izler. Ermeni Katolik ve Protestanların sempatisini kazanır. Ermeni Milleti’nin hakları ve kazanımlarını cesurca savunur, cüretkâr fikirler ileri sürer. ‘Masis’i 32 yıl boyunca –göz hastalığı nedeniyle hazırlayamadığı bir-iki sayı dışında – hiç ara vermeden yayımlar.
Ütücüyan, aylık maaş karşılığı, Masis’i Aravelk gazetesinin yeni oluşan kadrosuna teslim eder. Ancak 1894’te Aravelk Şirketi’in dağılmasıyla Masis tekrar Ütücüyan’a geçer.
Gazetede Ermeni edebiyatının önde gelen isimlerinden Krikor Zohrab, Dikran Gamsaragan, Hagop Baronyan, Yervant Odyan, Arşag Çobanyan, Mikayel Şamdancıyan, Reteos Berberyan, Hırant Asadur, Zareh Yusufyan, Yenovk Armen, Arpiar Arpiaryan, Levon Paşalyan, Sibil ve Yeğya Demircibaşyan’ın yazıları yayımlanır.
Önümüzdeki hafta bu gazetenin ilk yıllarına ait sayılarından birinde, ‘Karışık Haberler’ başlığı altında yer alan haberleri okuyacağız.
AGOS Sayı:779
11 Mart 2011
Leave a Reply