Tarihçe
Manastırın 1920 öncesi fotoğrafı Kuzeydoğudan bakış
Türkçe “Beşkilise” olarak bilinen bu güzel manastır, Ani’nin yaklaşık 25 km güneybatısında, eski adıyla Tekor olarak bilinen Digor ilçe merkezine yakın vadinin içinde üç kaya çıkıntısı üzerine kuruluymuş. Manastırın toplamda, hepsi kubbeli ve özenle kesme taştan yapılmış beş kilisesi varmış. Bunlar: Aziz Karapet, Meryem Ana (Surp Astvatsatzin), Aziz Stefanos, Aziz Krikor ve Aziz Sarkis Kiliseleri imiş. Günümüzde sadece Aziz Sarkis Kilisesi kalmıştır.
Manastıra batıdan bakış
Soldan sağa, Aziz Stefanos, Meryem Ana, Aziz Karapet ve Aziz Sarkis
Kiliselerin, manastırın kuruluşuna veyahut kiliselerin inşasına ilişkin tarih ve şeraite ışık tutacak yazıtları yoktur. Manastır, 13üncü yüzyıl Moğol istilasından sonra terk edilmiştir.
Manastırın bugünkü hali, batıya bakış
1878’de, Kars bölgesinin Rus yönetimine geçmesiyle Beşkilise, Ermeni Kilisesi’ne devredilmiştir. Binalar onarılmış, manastır yeniden ibadete açılmıştır. Keşiş ve hacılar için konaklama imkanı düzenlenmiştir. Bunlar, en büyük çıkıntının kenarına, aşağıdaki vadinin içindeki nehrin yanına ve de Aziz Sarkis Kilisesi’nin kuzeybatısına inşa edilmiştir.
Aziz Sarkis, 1989 depremiyle ağır hasar geçirmiştir. Binanın beton çekirdeği parçalanmıştır ve kilise şimdi büsbütün yıkılmak üzeredir.
Yahya Peygamber Kilisesi (Surb Karapet)
Bu belki de manastırdaki en eski kiliseydi ve 7nci veyahut 10uncu yüzyıldan kalma olabilirdi (ama kubbenin üzerindeki şemsiye şekilli çatı bundan daha sonraki bir tarihten olmalıdır). Duvarlarındaki en eski yazıt 1001 (veyahut 1006) tarihliymiş ve Kral Gagik’in eşi, Ani Kraliçesi Katranide’den bahsedermiş.
Kilisenin; kubbesinin alnı köşekemerleri ile desteklenen çatısı, dört apsisli içyapısı varmış. Bir duvarının küçük kısmıyla apsisinin temellerinin ötesinde geriye bir şey kalmamıştır.
Peygamber Kilisesi’nin temelleri
Meryem Ana Kilisesi(Surb Astvatsatzin)
Bu kilise, Yahya Peygamber Kilisesi’nin güneyinde kalır. Muhtemelen 10uncu yüzyıl eseridir. İçi, yarım daire apsisli, kubbeyle kapanmış kareden fazla bir şey değilmiş. Yahya Peygamber Kilisesi ile bunun arasına inşa edilmiş bir holün kalıntıları varmış. Bugünse, hiç bir şey kalmamıştır.
Aziz Stefanos Nakhavka Kilisesi
Yahya Peygamber Kilisesi’nin karşısındaki ayrı bir kayada dururmuş ve muhtemelen 10uncu veyahut 11inci yüzyıl yapısıymış. Dıştan dikdörtgen, içten iki yan şapel ve yarım daire apsisiyle haç şeklindeymiş. Girişi, saklı ve bulması zor olan güney cephesindeymiş. Kilisenin etrafı, korunmamış khatchkarların kaideleri ile çevriliymiş. Etrafında 1208 tarihli Keçror (Geçivan – Tunçkaya) kuşatmasında ölenlerin mezarları olduğu söylenirmiş. Temelinin sadece bir kısmı kalmıştır.
Aziz Stefanos Kilisesi Yahya
Aziz Krikor Lusavoriç Kilisesi
Aziz Krikor Kilisesi’nin bugünkü hali
Aziz Krikor Kilisesi’ne yakın kazılmış mezarlar
Bu yapı, diğerlerinden daha doğuda kalır. O da muhtemelen 10uncu veyahut 11inci yüzyıl yapısıymış. Küçük zemin planına oranla yüksekmiş ve etrafındaki duvarla çevrili alanda mezarın içine yerleştirilmiş 1031 tarihli belli bir uzun khatchkar varmış. Bu kilise bugün tamamen yıkılmıştır ve taşlarının birkaç kırıntısından başka bir şey yoktur. Bu kilisenin üstündeki yamaçlardaki Ortaçağ mezarları, 1986 yılında define avcıları tarafından tahrip edilmiştir.
Aziz Sargis Kilisesi
“Tanrı adına, ben, Grigor’un oğlu Davit, Zakarya’nın generali, 1214 yılında kutsal Khtzkonk manastırının ihtişamını görmüşüm… ve varlığımdaki Vahanardzeş köyünün yarısını, kendim ve velilerim için anıt olarak Aziz Sarkis Kilisesi’ne bağışladım. Bundan dolayı, ben, baş rahip Hovhannes ve diğer kardeşlerimiz, her sene, şaşmaksızın, David, Hakob, Poğos ve Petros’un yortularında ve Kutsal Şoğakat’ta, bütün kiliselerde ayin düzenlememi mukadder kıldık. Bu anıta karşı çıkan veya onu engellemek isteyen olursa, her ne kadar Tanrı’nın hamdini kazanmışsa dahi, lanetlensin.
Sargis Kilisesi’nin bugünkü durumu
Kuzey cephesinde çatlaklar Güney cephesinde hasar
Bu, manastırın en büyük kilisesiymiş ve halen ayakta duran tek kilisesidir. Yapım tarihinden veyahut şeraidinden bahseden yazıtları yoktur ancak, 12nci yüzyıl tarihçisi Ani’li Samvel’e göre, yapımı 1025 yılında Prens Sargis tarafından emredilmiştir. Duvarlarındaki en eski yazıt, 1033 tarihlidir. 1211 tarihli başka bir yazıt, manastırın Müslüman yönetiminden kurtuluşunu kaydeder.
Aziz Sargis Kilisesi’nin içi
Kilise, kubbeli, dört apsisli, merkez planlı ve dıştan dairedir. Kubbe, bingilerle desteklenmiş alnın üzerine oturtulmuştur. Bu kubbenin köşeli şemsiye çatısı vardır. Eğer bu da 1025 tarihliyse, bu tip çatının bir Ermeni kilisesinde en eski örneğidir.
Dört köşesinin de iki katlı küçük odaları vardır. Alt katları şapeldir. İç duvarın yüksek seviyelerindeki dar ve erişmesi zor girişlerden de üst kattaki odalara ulaşılırmış. Bu odalar muhtemelen değerli eşyaları saklama ve çatıya geçiş vazifesini görürmüş.
Kubbenin alnından aşağı bakış Köşeli şemsiye şekilli çatı
Her apsiste birer pencere vardır. İç kısımda, bu pencereler oldukça sıradışı silme sergiler. Bu, apsisin duvarlarına gömülmüş sütunların üzerinde oturan eğik kırma alınlık biçimindedir. Kolonla alınlık arasındaysa, çevrilmiş tahta silindir katmanlarını andıran tuhaf sütun pervazı vardır. Pervazın tepesi iç cephenin tamamını boydan boya gezen silme ile örtüşür. Öğelerin böyle örtüşmesi de Ermeni mimarisine yabancıdır.
Duvarlardaki yazıtlar Körkemer dizisinin ayrıntıları
Dış duvarlar, yapının yüzünü yirmiye bölen zarif körkemer dizisi ile çevrilidir. Kemerlerin arasındaki düz yüzeylerin çoğuna büyük, açık ve derin oyulmuş karakterlerle yazılmış uzun yazıtlar vardır.
Kilisenin kuzey duvarının yanınaysa özenle yapılmış bir kabre oturtulmuş bir khatchkar varmış. Kilisenin kuzeydoğu tarafında da benzer bir abide varmış.
Leave a Reply