Bir ulusun tarihi, o ulusun, doğumundan başlayıp günümüze kadar ulaşan biyografisidir. Ölümleriyle birlikte tarihleri de son bulmuş olan, tarih sahnesinden uzaklaşmış halklar da vardır
Tarih, devamlı canlı tutulması gereken, ulusun toplu hafızasıdır.
Ermeniler dünyanın en eski halklarından biridir. Tarihin ilk dönemlerinden beri komşuluk yaptıkları Sümerler, Asur-Babilliler (Akatlar) ve Hititler yok olmuşlar, Gürcüler, Yunanlılar, Persler, Araplar gibi diğer komşuları ise varlıklarını sürdürmektedirler.
Bir halkın doğuş tarihini belirlemek için o dönemlerde yaşamış olan komşularının tarihini, kazılar esnasında bulunmuş olan malzemeleri ve anıtların üzerine kazılmış olan yazıtları incelemek gerekir.
Ermeni Yüksek Platosu (Büyük Hayk olarak da anılmaktadır), Geç Taş Devri’nden (Paleolitik çağ) beri insan neslinin yerleşim yerlerinden biri olmuştur. Ermenistan Bölgesi’nde, Geç Taş Devri başlangıç dönemine ait, yaklaşık 800 000 yıllık taş aletler bulunmuştur.
Ekonomik ve kültürel bağlar ve ortak düşmana birlikte karşı koyma gereksinimi, soy birliklerin doğmasına yol açmıştır. Daha ileriki dönemlerde ise, bu soy birliklerinin kaynaşmasıyla, kendine özgü dili ve bölgesiyle uluslar şekillenmiştir.
Ermeni dili sadece Ermenilere özgü olup Hint-Avrupa ana dil ailesinin bir koludur. Yunan, Fars, Hint, Arnavut, Slav, Romen ve Alman dilleri de aynı dil ailesine mensuptur.
Bazı dilbilimcilere göre Hint-Avrupa dillerinin anavatanı, merkezi Küçük Asya ve Ermeni Platosu’nu içine alan bölgedir. Bilim adamlarının bir kısmı ise bu bölgenin Pers topraklarını ve hatta Hindistan’ı da içine aldığını düşünmektedir.
Dillerin incelenmesi, komşu halklar arasındaki sözcük alışverişi ve etkilenmelerini ortaya çıkarmaktadır. Anıtlar üzerine kayıtlı olan yazıtların incelenmesi de halkların birbirleriyle olan ilişkilerini bize göstermektedir.
Sümerler, Mezopotamya’da yaşadıktan sonra M.Ö.3. yüzyılda diğer halklara karışıp tarih sahnesinden çekilmiş bir soydur.
Sümerler, çivi yazısı olarak adlandırdığımız yazının mucitleridir. Çivi yazıları, Sümerlerin haricinde Akat, Hitit, Elam ve Hurri dilinde yazılmış kayıtlarda da kullanılmıştır. Günümüzde, farklı dillerin yazıya dökülmesi niyetiyle Latin alfabesinin kullanıldığı gibi. Farsça ve Arapça da farklı diller olmalarına rağmen, ikisi de aynı Arap alfabesini kullanmaktadırlar.
Ermenicede, Sümer dilinden alınmış kelimelerin varlığı tespit edilmiştir. Karşılıklı dil etkileşimi ve sözcüklerin bir dilden diğerine geçişi uzun süreli komşuluk ilişkileri sonucu gerçekleşmektedir. Bu yüzden de Ermenilerin, Sümerler döneminde var oldukları ve onlarla komşuluk ilişkileri içinde bulunmuş oldukları ortaya çıkmaktadır.
Sümer’den önce, M.Ö.24–23. yüzyıllarında, Akat Kırallığı var olmuştur. Büyük Hayk Bölgesi’nin güney kısmnında bulunmuş olan ve M.Ö.2270–2230 yıllarına ait Akat yazıtlarında, kendi ülkelerinin kuzeyinde bulunan Armani (Armanum) ülkesinden ve bu ülkenin kralının kendilerine karşı koyduğundan bahsedilmektedir.
Hititler’in (Hatlar) çivi yazılı kayıtlarında da Ermenilerden söz edilmektedir. Farklı tarihlerde kaydedilmiş olan yazıtlara göre (M.Ö.1400–1380, 1380–1340, 1275–1250) Hititler, Ermenistan’a akınlar gerçekleştirmiş ve antlaşmalar yapmışlardır. Hititler’in anavatanı, merkezi Küçük Asya ve Büyük Hayk’ın yani Ermenistan’ın batı kısmı olmuştur. Bu yazıtlarda, Ermenistan’ı betimlemek için Hayassa ismi kullanılmıştır. Asa eki, Hititler tarafından yer gösteren son takı olarak kullanılmıştır. Hitit kralı IV. Tuthalia (M.Ö.1250–1220) ve Asur kralı I. Tukulti-Ninurta (M.Ö.1243–1221) arasında yapılan mektuplaşmalarda, Hitit kralı tarafından Ermenistan için Hayassa, cevabi mektubunda ise Asur kralı tarafından Nairi ismi kullanılmıştır.
M.Ö.1275–1245 tarihli çivi yazılı Asur kayıtlarında da Urartular’ın isyanından bahs edilmektedir. M.Ö.1115–1077 yılları kayıtlarında Nairi ülkesinin 23 kralına karşı yapılan savaşlar hakkında veriler vardır. Nairi kelimesi, Akat dilinde nehir veya nehirler ülkesi anlamına gelmektedir. Büyük Hayk Fırat, Dicle, Kur, Aras, Alis ve Çoruh gibi büyük nehirlere sahiptir.
Tüm bu yazıtlardan, o tarihlerde Ermeni soyuna mensup farklı boyların Büyük Hayk Bölgesi’nde yaşayıp henüz ortak bir devlet kurmamış oldukları anlaşılmaktadır.
M.Ö.883–859 yazıtlarında da Ermenistan için Nairi ismi kullanılmıştır. M.Ö.855 yılı kayıtlarına göre, Asur kralı “Nairi ülkesinin denizine (Van Gölü)” gitmektedir. Bu cümlede Ermenistan, Nairi olarak adlandırılmaktadır, fakat aynı yazıttaki “Urartu’lu Armau’nun Artszaşku Krallığı”ndan bahsedilirken, ilk defa olarak Urartu adına rastlamaktayız. Aynı yazıtta ve aynı bölgenin ülkeleri olarak Alzi, Sukhm, Dayaeni, Enzi ve Aza isimleri de geçmektedir. Bu yazıttan, Aram’ın (Aramu) Ermeni boylarını “Urartu Devleti” adı altında birleştirmeye başlamış olduğu sonucunu çıkarmaktayız. Diğer isimler, henüz bu birliğe dâhil edilmemiş şehir-devletlerdir.
İran’ın Kirmanşah şehrinin Behistun köyü yakınlarında bulunan Akemenik Krallığı’na (M.Ö.550–330) ait anıtlardaki yazıtlarda, eski Farsça, Akatça ve Elam dilinde olmak üzere üç dilde kayıtlara rastlamaktayız. Bu kayıtlarda Ermenistan için, eski Fars diliyle Arminia, Akatça Urartu (Uraştu) ve Elam diliyle de Harminuea isimleri kullanılmıştır.
Eski Ahit’in İbranice orijinalinin Ermenice, Yunanca ve Asurca tercümelerinde de Ermenistan için iki ayrı isim kullanılmıştır. Asur kralı Senekerim’le (M.Ö.705–681) ilgili olarak Ararat Ülkesi (IV Krallar XIX 36–37), peygamber Yeremia (M.Ö.610–586) bölümünde ise Ararat Krallığı (Yeremia 51 27) olarak geçmektedir. Değişik zamanlarda farklı isimler kullanan halklar var olmuştur ve bugün de vardırlar. Ermeniler klasik Ermenicenin kullanıldığı dönemlerde Gürcistan’ı Virk adlandırmışlardır. Gürcüler de Ermenileri Somekhi, Ermenistan’ı ise Somkheti olarak anmaktadırlar. Bu ülke Türkçede Gürcistan, Almancada Georgien, diğer dillerde de Corcia olarak anılmaktadır. Ermenicede Yegiptos olarak anılan ülke İngilizce Ecipt, Türkçede ise Mısır adlandırılır. Hinditan’a, İndia denmekte, Ermenicede Germania anılan ülke İngilizce’de Cermıni, Almancada Doyçland, Türkçede ise Almanya olarak adlandırılmaktadır. Fransızlar kendi ülkelerini Frans olarak adlandırırken, Ermeniler tarafından Gağğia veya Fransa olarak anılmaktadır. Holanda, Holınd ve Niderland, aynı ülke için kullanılan farklı isimlerdir. Böylece, Armani, Nairi, Urartu, Armina, Armenia, Armanstan, Ermenistan ve Büyük Hayk, aynı coğrafya, yani Ermenilerin yaşadığı ülke olan Ermenistan için kullanılan isimlerdir.
Bu yazı, Armen Kürkçüyan’ın “Diasporalı Ermeni öğrenci” kitabından bu web sayfasına aktarılmıştır.
http://www.ermeni.org/ermenice/mayraqaghaqner_uni.htm
