Dzopk (Yun. Sophene), Büyük Hayk’ın ikinci vilayetidir. Kuzeyden Bardzr (yüksek) Hayk, güneyden Ağdznik, doğudan Turuberan vilayetlerine, batıdan ise Pokr (küçük) Hayk’a bitişiktir. Aradzani Nehri ile iki kısma ayrılmaktaydı. Güney kısmı Mets (büyük) Dzopk, kuzeydeki ise Pokr (küçük) Dzopk olarak anılmaktaydı. Dzopk Vilayeti’nin ilçeleri Khurdzyan, Dzopk, Andzit, Degik ve Gavrek olmuşlardır.
M.Ö. II. binyılda Dzopk bölgesinde ilk kabile birlikleri şekillenmiştir. Hitit kralı I. Supiluliuma’nın yazıtlarında Hitit’e karşı koymuş ve Hitit’ten kaçanlara sığınma sağlamış olan Dzopk’un yönetim birliğinden söz edilmektedir.
M.Ö. XIII.-IX. yüzyılları arasında sık-sık Asur’un talan amaçlı saldırılarına maruz kalan Dzopk’un gelişmesi engellenmiştir. M.Ö. IX. yüzyılın son çeyreğinde Dzopk, Urartu Krallığı’na dahil olarak yeni bir gelişme göstermiştir. M.Ö. IV. yüzyıl başında Dzopk, Ermeni Yervantuni Krallığı bünyesinde bulunmaktaydı. Helenistik merkezlere olan coğrafi yakınlığı sayesinde Dzopk, kültürel ve ekonomik açıdan yeni bir gelişme göstermiştir. Lâkin M.Ö. III. yüzyılın yarısında Dzopk, Selevkos Devleti’nin girişimiyle Büyük Hayk’tan ayrılarak özerk bir devlet haline gelmiştir.
M.Ö. III. yüzyıl sonlarında III. Büyük Antiokos Dzopk’u ele geçirerek Slevkos Devleti’nin vilayetine dönüştürmüş, “strategos” olarak da Zareh’i atamıştır. III. Büyük Antiogos’un, Magnezia savaşında Roma’ya karşı yenilgisinden sonra Zareh, Dzopk’u tekrar bağımsız krallık olarak ilan etmiştir. Zareh, dış siyasetle ilgili konularda Büyük Hayk kralı I. Artaşes’le işbirliği yapmıştır. Zareh’in halefi Arkatios, yeni bir başkent kurarak, bu şehri Arkatiakert adlandırmıştır. Arkatios, Selevkos kralı IV. Antiokos’a karşı yürüttüğü savaş esnasında öldürülmüştür. Dzopk’un tahtı Arkatios’un kardeşi Mehrujan’a, daha sonra ise Artanes’e geçmiştir.
M.Ö.94 yılında II. Büyük Tigran, Artanes’i tahtından indirerek Dzopk’u yeniden Büyük Hayk’a bağlamıştır. VII.-IX. yüzyılları arasında Dzopk, Arap-Bizans savaşlarına sahe olmuş ve elden ele geçmiştir. IX. yüzyılda Dzopk’un doğu ilçeleri Ermeni Bagratuni Krallığı’na geçmiş, batı ilçeleri ise Bizans’ın Mezopotamya ordugâhına dâhil edilmiştir.
1555 ve 1639 yıllarında İran Safevi devleti ve Osmanlı Devleti arasında imzalanan antlaşmalar sonucunda Dzopk, Osmanlılar’a geçmiştir. Dzopk’un büyük sayıdaki Ermeni nüfusu 1915 Ermeni Soykırımı esnasında yok edilmiş, kurtulabilenler çeşitli ülkelere dağılmışlardır.
