Tayk

Tayk, Büyük Hayk’ın 14’üncü vilayetidir. KuzeydenYeğerk ve Khağtik, kuzeydoğudan Gugark, doğudan ve güneyden Ayrarat, güneybatıdan ve batıdan Bardzr (yüksek) Hayk vilayetlerine komşudur. Tayk Vilayeti idari olarak 8 ilçeye ayrılmaktaydı: Koğ, Berdats, Por, Partizats Por, Çak, Bokha, Vokağe, Agordats Por ve Asyats Por.

 III. yüzyıla kadar Tayk Vilayeti kraliyet mülkü ve ordugâh olmuştur. 230’lu yıllarda Ermenistan kralı I. Büyük Khosrov, Tayk Vilayeti’nin büyük bir kısmını Mamikonyan Beyliği’ne miras hakkıyla mülk olarak ayırmıştır. V.-VI. yüzyıllarda Tayk, Sasani Devleti’ne karşı yürütülen kurtuluş hareketlerinin merkezi olmuştur. Mamikonyanlar ve müttefikleri Tayk bölgesinin ormanlık dağlarında mevzilenerek Pers istilacılara karşı başarıyla kendilerini savunmuşlardır. 591 yılındaki Ermenistan’ın ikinci bölünmesi sonucunda Tayk bölgesi Bizans İmparatorluğu’na geçmiştir.

 VII. yüzyılın yarısından itibaren, Arap istilaları zamanında Tayk bölgesi, Bizans orduları tarafından terk edilip Teodoros Rştuni liderliğinde geçici bir süre için bağımsızlığını elde etmiş olan Ermenistan’a bağlanmıştır. VII. yüzyıl sonunda ve VIII. yüzyıl başlarında bazı Ermeni beylikleri Arap istilacıların zulmünden kurtulabilmek amacıyla Tayk bölgesinin dağlık bölgelerine sığınmışlardır. Tayk, Mamikonyanlar’ın liderliğinde, Arap karşıtı mücadelenin merkezi olmuştur. Eşitsiz savaşlar sonucu zayıflayıp Ermenistan’ın siyasi arenasından uzaklaşan Mamikonyanlar’ın mülkleri, Tayk da dahil olmak üzere, VIII. yüzyıl sonlarında Bagratuniler’e geçmiştir. X. yüzyılda Tayk bölgesi Bagratunileri, Bizans’ın egemenliğini kabul ederek Kalkedon inancını kabul etmişlerdir.

1000 yılında Bizans İmparatorluğu Tayk bölgesini istila ederek Ermeni toplumuna Kalkedon inancını zorla kabul ettirme ve askeri güçlerini parçalama politikası gütmüştür. 1071 yılında Malazgirt Savaşı’ında Selçuklulara yenilen Bizans, Ermenistan topraklarıyla birlikte Tayk’ı da elinden çıkarmıştır. XII. yüzyıl sonu ve XIII. yüzyıl başlarında Ermeni-Gürcü birleşik ordusu tarafından Tayk bölgesi kurtarılmıştır. Tatar-Moğol istilaları ve Gürcü Bagratunileri Krallığı’nın yıkılmasından sonra Tayk, Çal Atabeyliği bünyesinde kalmıştır.

 1590 Türk-İran antlaşması neticesinde Tayk bölgesi Osmanlı Sultanlığına geçmiştir. XVII. yüzyılda Tayk bölgesinin Ermeni toplumu zorla Müslümanlaştırılmıştır. Dinlerini değiştirmeyi kabul etmeyenler öldürülmüş, kiliseler yıkılmıştır. XVIII.-XIX. yüzyıllarda dinlerini değiştirmiş olan Ermeniler dillerini de değiştirip Türkçe konuşmaya zorlanmışlardır. 1877–78 Rus-Türk savaşından sonra Tayk’ın bir bölümü Rusya’ya bağlanmış, Türkleşmiş olan toplumun büyük kısmı Osmanlı bölgesine göçmüştür. Batı Ermenistan’dan göçen Ermeniler de daha sonraları Tayk’a yerleşmiştir. Bu insanlar 1918–20 yıllarında Türkler tarafından katliamlara ve zulme uğramış, kurtulanlar Kafkasya’ya göç etmişlerdir.