Akın

Akın. Batı Ermenistan’ın Kharberd (Harput) Vilayeti’nde, Kharberd’in 95 km. kuzeybatısında, Yeprat (Fırat) Nehri’nin sağ kıyısında, ormanlık bir vadide bulunan kasaba. Aynı isimle anılan sancağın merkezi olmuştur. Şehir, 1022 yılında Sebastia’ya (Sivas) göçen Ermeni Ardsruni kralları tarafından kurulup Marıntunik olarak adlandırılmıştır. Şehrin Akın isminin, şehir içinden geçen Aknağbür Nehri’nin adından geldiği tahmin edilmektedir. Ardsruniler, XI. yüzyılda Akın’da, Narek Manastırı’nı daha sonra ise Surb (Aziz) Nışan Manastırı’nı inşa etmişlerdir.

1300–21 yıllarında Ani şehrinden Akın’a göçen Ermeniler kendi mahallelerini, Surb Hakob Kilisesi’ni ve Ani Kalesi’ni kurmuşlardır.

Akın, XIV. yüzyıl başlarında Osmanlılar tarafından işgal edilmiştir.

1880 yılında Akın’da karma okulları (Narekyan ve Nersesyan), iki kiliseleri (Surb Astvadsadsin ve Surb Georg) ve dernekleri bulunan 5500 Ermeni (zanaatkârlar, tüccarlar vs.) yaşamaktaydı. 1870 yılından itibaren “Dsağik” (çiçek) ve “Yeprat” gazeteleri yayınlanıyordu.

Akın Kazası, 8 köy grubuna (102 köy) bölünmüştü. 1885 yılında, kazadaki Ermeniler, Akın’ın haricinde Kamarakap veya Kamırkap (1133 fert, 2 kilise “Surb Astvadsadsin ve Surb Georg”, 1 karma okul “Aramyan-Sandkhtyan”), Apuçekh (1066 fert, 1 kilise “Surb Nışan”, 1 okul “Varaga”), Benka veya Binkyan (877 fert, 3 kilise “Surb Astvadsadsin, Surb Hreştakapet ve Yerek Mankunk”, 2 okul “Mesropyan ve Nuneyan”), Liçk (507 fert, 1 kilise “Surb Astvadsadsin”, 1 okul), Narver (191 fert, 1 kilise “Surb Minas”, 1 okul), Vank (180 fert, 1 kilise “Surb Georg”, 1 şapel “Surb Sargis”, 1 okul), Dzorak (170 fert, 1 kilise ve 1 okul), Şırzu (138 fert, 1 kilise ve 1 okul), Muşeğkan (62 fert, 1 kilise ve 1 okul) köylerinde de yaşamaktaydı.

40’tan fazla köy (Khaçugil, Vardangil, Kınkahayrgil vs.) XVI.-XVII. yüzyıllarında zorla Müslümanlaştırılarak Türkleşmiş olan Ermenilerden müteşekkildi.

 Apuçekh’te, “Varaga sanuts” ve “Arşaluys yeritasardats” dernekleri, tiyatro, kütüphane bulunup, “Mıtrak” gazetesi yayınlanıyor, “Azkanazyan”, “Haykazyan”, “Dıprotsasirats”, “Huys i Pısak” cemiyetleri vs. bulunuyordu. Vank Köyü yakınlarında, Urartu (Biaini, Van Ermeni krallığı) döneminden kalma yapıların kalıntıları vardı.

Akın Sancağı Ermenileri zanaatlar ve tarımla uğraşmaktaydı. Apuçekh’te narin işlemeli yazmalar ve kilimler hazırlanmaktaydı. Kamarakap’ın kuyumcuları, demircileri ve ipekçileri meşhurdu.

1896 yılında Türk ve Kürt çeteleri tarafından Akın Kazası’nda 3 bin Ermeni katledilmiş ve evleri yıkılmıştır. Daha sonra Ermeniler şehri yeniden inşa etmişlerse de, 1915 Soykırımı esnasında Akın ve çevre köylerin Ermenileri tehcire uğramış ve büyük bir kısmı yollarda katledilmiştir. Kurtulabilenler farklı ülkelere göç etmiştir.

A.Arpiaryan, M.Medsarents, G.Zohrap, Siamanto, A.Çobanyan, M.Çeraz, N.Galanderyan gibi Ermeni kültür adamları ile Tatyan ve Cezayirliyan v.b gibi amira sülaleleri Akın’dan çıkmışlardır. ABD’ye göç etmiş olan Akınlılar, orada Akın hemşerileri dernekleri ve Akın araştırma kuruluşları kurmuşlardır. Akın, daha sonra Eğin olarak adlandırılmıştır (günümüzde Kemaliye, Yerzınka/Erzincan İli’nde).

Küçük Ermeni Ansiklopedisi, I. cilt, Yerevan, 1990.