Amasia

Amasia, Amasya. Küçük Asya’nın kuzeydoğusunda, İris Nehri kıyısında bulunan şehir. M.Ö. 302 yılından itibaren Pontos (Pontus) krallığının başkenti. M.Ö. 89–87, 73–71 ve 66 yıllarında Pontos’un Roma’ya karşı yürüttüğü savaşlarda önemli bir üs olmuştur. Şehir, önce Roma’nın, daha sonra ise Bizans’ın eline geçmiş, 536 yılında, yeni kurulan İkinci Hayk Eyaleti’nin, 712’de ise Ermeni ordularının merkezi olmuştur. 1064 yılından itibaren Kars Ermeni kralı Gagik Bagratuni’nin mülkü olmuştur. 1075 yılında Selçuklular, 1246 yılında Moğollar, 1397 yılından itibaren ise Osmanlılar Amasya’yı istila etmiştir. Amasya’da çok sayıda İlk ve Ortaçağ eserleri bulunmaktadır.

XIX.-XX. yüzyılları arsında Sebastia (Sıvas) Vilayeti’ndeki Amasia Sancağı’nın merkezi olmuştur. XIX. yüzyılın 70’li yılları sonunda, G.Srvandztyan’a göre Amasia’da yaklaşık 5700 Ermeni yaşamaktaydı ve bunların üç kilisesi (Surb Nigoğayos, Surb Hakob, Surb Astvadsadsin), bir lisesi (Nersisyan), bir karma okulu (Mesropyan) ve beş çocuk bahçesi (Dsağkots) vardı.

1895–96 yıllarında, sultan Abdülhamit tarafından tertiplenen katliamlar esnasında Amasia’da 1000 Ermeni katledilmiştir. XX. yüzyıl başında Amasia Ermenilerinin sayısı 12 bine ulaşmıştı. Bölge Ermenileri genelde zanaatlar ve ticaretle uğraşmaktaydı.

Amasia’da biçki-dikiş atölye-sanat okulu bulunmakta, çok sayıda kültür ve eğitim dernekleri faaliyet göstermekte ve “Aparaj” (kaya) adında haftalık (1911’den itibaren aylık), “Amasia” (1911–1914) adında on beş günlük dergiler yayınlanmaktaydı. Ermenilerin yedi okulu, beş çocuk yuvası, hastaneleri ve iki manastırı (Surb Astvadsadsin, Surb Aristakes) vardı.

1915 Soykırımı esnasında Amasia’da ve sancaktaki köy ve kasabalarda (Gümüşhacıköy, Yeniciköy, Laotike, Khavsa, Marzvan, Mecidözü, Vezirköprü, Körkör) yaşayan Ermeniler tehcir edilmiş, büyük bir kısmı göç yolunda öldürülmüş, kurtulabilenler Suriye ve Lübnan’a sığınmışlardır. 1971 yılında Amasia’da yaklaşık 300 Ermeni vardı. Ünlü Yunan coğrafyacı Strapon (tahminen M.Ö. 63- tahminen M.S. 20) ve ünlü Ermeni tabip Amirdovlat Amasiatsi, Amasya’da doğmuşlardır.

Küçük Ermeni Ansiklopedisi, I. cilt, Yerevan, 1990.