Kesaria

Kesaria, Majak, Kayseri. Kapadovkia’da (Kapadokya) bulunan şehir (günümüzde Türkiye’nin Kayseri Vilayeti’nin idari merkezi). 281,3 bin nüfusu (1980) olan şehir Kapadovkia’nın en eski yerleşim yerlerindendir.

Tarihçi Movses Khorenatsi’ye göre Ermenistan kralı Aram’ın valisi Mışak tarafından kurulup kendi adıyla anılmış, daha sonraları bu isim değişikliğe uğrayıp Majak’a dönüşmüştür. Yunan kaynaklarına istinaden Kapadovkia kralı IV. Ariarates tarafından M.Ö. II. yüzyıl başında kurulmuştur.

M.Ö. IV. yüzyıl başında Medler, aynı yüzyılın 2. yarısında Akemenik devleti, M.Ö. IV. yüzyıl sonunda Selefküs devleti tarafından ele geçirilmiş, M.Ö. III. yüzyıl ortasında ise bağımsız Kapadovkia’nın başşehri olmuştur. Bir süre Yevsebia (Eusebia) olarak da anılmıştır. Ermenistan kralı II. Büyük Tigran da, hâkimiyetini elde tutmak niyetiyle Kesaria ve Kapadovkia’ya, birkaç kez sefer düzenlemiş, M.Ö. 74 yılında Kesaria nüfusunu Ermenistan’a taşımıştır. M.S. 17 yılında Kapadovkia’nın bir Roma eyaletine dönüşmesinden sonra Kesaria, imparator Augustus’un şerefine Kesaria olarak adlandırılmış, IV. yüzyıldan itibaren Büzandia’ya (Bizans) dâhil olmuştur.

Kesaria, antik dönemden itibaren Ermenistan’la siyasi, ekonomik ve kültürel yakın ilişki içinde bulunmuştur. IV. yüzyılda, Ermenistan’ın ilk katolikosları (Ermeni kilisesinin başı) Kesaria’da takdis edilmişlerdir. Çok eski zamanlardan beri bölgede büyük bir sayı teşkil eden Ermenilerin sayısı, Kesaria’nın XI. yüzyıl başında Ermeni beylere ve 1045’te Ermeni kralı II. Gagik’e tabi olduğu ortaçağda artmıştır.

1915’te Kesaria’nın 60–70 bin kişilik nüfusunun 20 bini Ermenilerden oluşmaktaydı. Ermeniler fabrikalar kurmuş, zanaatlar (özellikle pastırmacıları ün salmıştı) ve ticaretle uğraşmaktaydı. Apostolik Ermeniler üç (Surb/Aziz Astvadsadsin, Surb Lusavoriç, Surb Sargis), Protestanlar iki, Katolik Ermeniler ise bir kiliseye sahipti. Şehirde Haykyan, Hakobyan, Gümüşyan, Aramyan, Jarankavorats Ermeni okulları, yetimhane, çocuk yuvaları ve özel okullar vardı.

Kesaria’da, 1908 yılından itibaren “Tigris” haftalık gazetesi, 1912’den itibaren “Nor Serund” gazetesi, 1910–13 yıllarında “Hayek” ve daha başka gazeteler yayınlanmaktaydı. XIX. yüzyıl sonu ve XX. yüzyıl başlarında Ermeni tiyatro grupları çalışmalarını sürdürmekteydi.

1915 Soykırımı esnasında Osmanlı devleti tarafından Kesaria’lı Ermeniler tehcire uğratılmış ve büyük bir kısmı imha edilmiştir. Kurtulabilenlerin bir kısmı yabancı ülkelere göçmüştür. Soykırımdan kurtulabilen 2000 Ermeni 1938 yılında hâla Kesaria’da yaşamaktaydı. 1989 yılında küçük bir Ermeni toplumu varlığını sürdürmekteydi ve Surb Grigor Lusavoriç kilisesi açıktı. 1969 yılında Ermenistan SSC’inde Nor (yeni) Kesaria yerleşimi kurulmuştur.

Küçük Ermeni Ansiklopedisi, II. cilt, Yerevan, 1995.