Khlat

Khlat, Khılkhat, Ahlat. Büyük Hayk’ın Turuberan Eyaleti’nin Bıznunik bölgesinde, Bıznunyats (Van) Gölü’nün kuzeybatı kıyısında bulunan şehir. Vadi eteklerinde kurulu olan Khlat, üç kapısı bulunan (ikisi kuzeyde, biri güneyde) ve burçlarla donatılmış surlarla çevriliydi. Vadi içinde bulunan yaklaşık 60 m. yüksekliğindeki kayalığın üzerinde kurulu dikdörtgen (yaklaşık 90 m. x 450 m.) şeklindeki ve doğu kapısının bulunduğu iç kalenin de benzer tahkimatı bulunmaktaydı.

IV. yüzyıla kadar Bıznuni beylerinin başlıca kale-şehriydi.

Ermeni kralı II. Khosrov Kotak, Khlat şehrini tüm bölgeyle birlikte kraliyet mülküne dönüştürmüştür. Arşakuni hanedanlığının çöküşünden sonra (428) Bıznuni episkoposluğu olmuştur. VIII. yüzyılda Araplar tarafından işgal edilmiş, IX. yüzyıl sonlarında Ermeni kralı II. Sımbat Bagratuni tarafından Kaysik Emirliği’nin elinden kurtarılarak surları yenilenmiş, X. yüzyıl ortalarında Hamdan Emirliği tarafından işgal edilmiş, fakat X. yüzyıl sonunda Vaspurakan Ardsruni yönetimi, Tayk kürabalatı Davit’in yardımıyla şehri kurtararak Vaspurakan krallığına bağlamış, 1021 yılında Bizans İmparatorluğu, daha sonra ise Selçuklular tarafından işgal edilerek Khalt yönetimi Kürt Mirvanyanlar’a teslim edilmiştir.

Hükümdarlığın yıkılmasından sonra Ermeniler Selçukluları ülkelerinden kovarak 1100 yılında şehri Soktan adında birine teslim etmişler, bu kişi Ermenilerin yardımıyla “Ermeni kralı” (“Şah Armen”) olarak ilan edilmiş, topraklarını genişletip Şah-i Armen beyliğini kurmuştur. Şah-i Armenler zamanında Khlat yeniden gelişmiş, Ermeni mimarisi tarzında yapılar inşa edilmiştir.

1207’de Eyyubi Kürtleri Klat’ı işgal etmişler, 1210’da Ermeni-Gürcü ortak ordusunun şehri kuşatmasına rağmen prens İvane Zakaryan’ın tesadüfen esir alınması sebebiyle Khlat’ın kurtarılması gerçekleşmemiştir. Khlat, 1229 yılında İkonia sultanı Celalettin tarafından işgal edilip 1230’da İvane Zakaryan’ın kızı Tamta’ya hediye edilmiştir. Bayındır Khlat, XIII.-XIV. yüzyıl Arap ve Pers tarihçileri tarafından Ermenistan’ın başlıca şehri olarak anılmakta ve Damaskos’la (Şam) karşılaştırılmaktaydı. Khlat, 1533–34 yıllarında Osmanlılar tarafından işgal edilmiş, 1548’de İran şahı Tamraz han tarafından yıkılmıştır. 1557 yılında şehrin kalıntılarının yakınında yeni bir kale kurulmuştur.

 Khlat, XIX. yüzyıl sonu, XX. yüzyıl başlarında Bitlis Vilayeti’nin aynı adla anılan sancağına ait olan Khlat Kazası’nın merkezi olmuştur.

Khlat Ermenileri 1915 Soykırımında imha edilmişlerdir.

Ermeni tarihçi ve şair Grigor Khlatetsi bu şehirde doğmuştur.

 Küçük Ermeni Ansiklopedisi, II. cilt, Yerevan, 1995.