Malatia, Melite, Malatya. Küçük Hayk’ta, Kharberd’in (Harput) güneybatısında, Yeprat (Fırat) Nehri’nin Melas Deresi’yle karıştığı yerin yaklaşık 15 km. güneyinde, üç tarafı dağlarla çevrili bir ovada bulunan şehir.
Hitit (Melita), Asur (Melit, Milida, Melidi vs.), Urartu (Meliteia) yazıtlarında geçmektedir. Antik yazarlardan Strapon ve Takitos’un eserlerinde (Melitine) yer bulmaktadır. Coğrafi açıdan uygun bir yerde bulunan Malatia, Hükümdarlar Yolu üzerinde (daha sonraki dönemlerde kervan yolları da buradan geçmiştir) bulunmaktaydı.
IV. yüzyıl sonunda, Bizans imparatoru Teodosianos zamanında Küçük Hayk bölündüğünde, Malatia İkinci Hayk’a, imparator Jüstinyen (527–565) tarafından yapılan idari reformlar sonucunda ise Üçüncü Hayk Eyaleti’nin merkezine dönüştürülmüştür.
Manazkert (Malazgirt) Meydan Muharebesi (1071) sonucunda Malatia, Selçuklular tarafından işgal edilmiştir.
XII.-XIII. yüzyıla kadar Malatia’da Ermeniler, ileri dönemlerde Yunanlılar çoğunlukta olmuştur, daha sonraları ise Türkler de şehre yerleşmişlerdir. Sebastia (Sivas) Eyaleti’nin bölünmesinden sonra Malatia, Malatia Eyaleti’nin merkezi olmuştur.
1841 yılında Malatia’ya Osmanlı ordu birlikleri yerleşmiş ve şehrin sakinleri, şehrin yaklaşık 8 km. güneybatısında Yeni Malatia’yı kurmuşlardır. Bu şehir, sancağın merkezi olmuş, 1870’li yıllarda Kharberd Vilayeti’ne dâhil olmuştur.
1895 yılındaki Ermeni katliamları esnasında Malatia Ermenileri öz savunmaya geçmiş, fakat üstün sayıdaki askeri güçler tarafından, büyük bir kısmı yaşlılar, kadınlar ve çocuklar olmak üzere yaklaşık 7500 Ermeni katledilmiştir.
1915 yılında, Malatia’nın 40 bin nüfusunun 20 bini Ermenilerden oluşmuştu. Ermeniler zanaatlar (özellikle pamuk ve keten dokumacılığı), ticaret, ipekçilik ve tarımla uğraşmaktaydı. Üç kiliseleri ve aynı sayıda okulları vardı. Şehrin dışında, bağlar içinde Malatia’nın episkoposluk merkezi olan Surb (Aziz) Lusavoriç Manastırı bulunmaktaydı.
Malatia Ermenileri 1915 soykırımında topluca katledilmiş, hayatta kalanlar Suriye çöllerine tehcir edilmişler, kurtulabilenler farklı ülkelere sığınmışlardır.
Günümüzde (1990) Malatia’da küçük bir Ermeni toplumu (yaklaşık 30 hane) ve ibadete kapalı kiliseler bulunmaktadır. Eski Malatia’da günümüzde çok az kişi yaşamaktadır ve surların kalıntıları, dini ve dünyevi bazı binalar ile evlerin yıkıntıları geriye kalmıştır. Ermenistan’a yerleşen Malatialılar, Yerevan’da Nor (yeni) Malatia mahallesini kurmuşlar ve onların halefleri bugün orada yaşamaya devam etmekte, kurmuş oldukları hemşerilik dernekleri sayesinde geleneklerini sürdürmektedirler.
Küçük Ermeni Ansiklopedisi, III. cilt, Yerevan, 1999.
Leave a Reply