Tigranakert

Tigranakert. Ağdznik Eyaleti’nde bulunan şehir. Şehir, M.Ö. 70’li yılların başında Ermenistan kralı II. Büyük Tigran tarafından, taç giydiği yerde kurulup adlandırılarak ülkenin başkenti ilan edilmiştir. Armenoloji’de, uzun bir süre, Tigris’in (Dicle) Kağert kolunun doğusunda bulunan Nıpırkert (Silvan) şehriyle (Lehman-Haupt, Moltke, H. Manandyan ve diğerleri) özdeşleştirilmiş olmasına rağmen, bu yaklaşım tasdik (daha H. Kipert ve N. Adonts bu görüşe şüpheyle yaklaşmaktaydı) edilmemiştir. Son araştırmalara göre (B. Harutyunyan, T. Sigler) Tigranakert, Kağirt’in doğusunda, Arzan (antik kaynaklarda Nikieperion veya Nikeporisos) Nehri vadisinde bulunmaktaydı. Helenistik dönemde, doğunun en büyük merkezlerinden biri olmuştur. Nüfusunun büyük bir kısmı Kapadovkia’nin (Kapadokya) Majak (Kayseri) şehri ve Kilikia, Asur ile fethedilen diğer çeşitli ülkelerdeki yerleşim yerlerinden buraya getirilmiştir.

II. Tigran’ın emriyle birçok Ermeni asilzadeleri de buraya yerleşmişlerdir. En parlak dönemlerinde şehir nüfusunun 100 bine vardığı tahmin edilmektedir. Yunan-Roma tarihçilerine göre Tigranakert şehri, doğuda Nikeporion’un sularıyla, batıda ise derin bir hendekle korunan 50 kangun (yaklaşık 25 m.) yüksekliğinde heybetli surlara sahipti. Şehir çok sayıda güzel yapıları, bahçeleri, şadırvanları ve Helenistik tiyatrosuyla göze çarpmaktaydı. “Kral Yolu” Tigranakert’ten başlamaktaydı.

İki başka işlek yollar vasıtasıyla Tigranakert şehri Küçük Hayk ve Asur’a bağlanmaktaydı. M.Ö. 69 yılının Ekiminde, yaklaşık 5 aylık inatçı bir müdafaa sonunda Tigranakert şehri Romalı komutan Lukullus tarafından ele geçirilmiştir. II. Tigran’ın ölümünden sonra (M.Ö. 55) Tigranakert, başkent olmamış, fakat stratejik önemini korumuştur.

Arşakuni hanedanının krallığı döneminde Güney Ermenistan’ın büyük şehirlerinden biri ve Ağdznik pteşkhliği merkezi olmuştur. III.-IV. yüzyıllarındaki Pers-Roma savaşlarından Tigranakert büyük zarar görmüştür. 350’li yılların sonunda şehir İran şahı II. Şapuh tarafından ele geçirilip tamamen yıkılmış, nüfusunun büyük bir kısmı esir olarak İran’a sürülmüştür. Bunun sonucunda Tigranakert şehri tamamıyla ıssızlaşıp tekrar kurulmamıştır. Kurtulan Tigranakertliler Amid’e (günümüzde Diyarbakır) yerleştiklerinden dolayı bu şehir geç ortaçağ kaynaklarında yanlışlıkla Tigranakert’le karıştırılmıştır.

Küçük Ermeni Ansiklopedisi, IV. cilt, Yerevan, 2003.