Urfa

Urfa, Urha, Orfa, Ruha, Yedesia. Türkiye’de bulunan şehir.

Urfa’da, XIX. yüzyıl başında yaklaşık 2 bin hane, Birinci dünya Savaşı arifesinde ise 35 bin Ermeni yaşamaktaydı. Ermeniler zanaatlar, ticaret ve tarımla uğraşmaktaydı. Ermeni taş ustaları, dokumacıları ve çömlekçileri ünlüydü. Urfa Ermeni kadınlarının dantel işlemeleri uluslar arası çapta tanınmıştı ve dantel işlemeli havlu, elbise ve örtüleri İngiltere, ABD ve farklı ülkelerde satılmaktaydı.

XVIII. yüzyılda mimar Stepanos tarafından Urfa’da çok sayıda yapı inşa edilmiştir. Ermeni Surb Astvadsadsin kilisesi, baş episkoposluk makamı olup, bitişiğinde okul vardı ve bu okulda XX. yüzyıl başında 1140 öğrenci okumaktaydı. Surb Sargis Manastırı’nda yetimhane bulunuyordu. Katolik Ermenilerin kiliseleri ve 6 okulları, Protestan Ermenilerin de kiliseleri ve okulları vardı. Şehrin yakınlarında bulunan Surb Sargis Manastırı ve kral Abgar’a ait olduğu öne sürülen mozole tanınmış ziyaretgâhlardı.

Ekim 1895’te, Ermenilere yönelik katliamlar esnasında, düzenli Osmanlı ordu birlikleri ve başıbozuklar tarafından şehir talan edilmiş ve Ermenilere ait dükkânlar tahrip edilmiştir. Ermeni mahallesini (daha yüksekte bulunup, Müslümanların mahallesinden ayrıydı) 50 gün kuşatıp ele geçiremedikten sonra kuşatma kaldırılır ve ordu daha sonra hileyle mahalleye girip 10 bin kişi katleder.

Soykırım esnasında Urfa Ermenileri kendilerini savunmuşlardır.

Osmanlı’nın, Birinci Dünya Savaşı sonundaki yenilgisi neticesinde hayatta kalmış olan Ermeniler evlerine geri dönmüşlerse de, Kemalistlerin saldırıları yüzünden şehri terk etmeye (1923’ye kadar) mecbur olmuşlar, Suriye, Fransa ve kısmen de Doğu Ermenistan’a sığınmışlardır.

Küçük Ermeni Ansiklopedisi, IV. cilt, Yerevan, 2003.