4. Ermenistan Yüksek Platosu’ndaki kaya resimleri

Hakob Simonyan, Karen Tokhatyan

Mezolitik dönemde, M. Ö. XII.-VIII. binyıllarda, devasa Avrasya kıtasının farklı bölgelerinde, kaya resmi sanatı doğar. Bu eski zaman sanatkârları için taş, özgün bir “tuvale” dönüşür. Kaya kütleleri ve taş bloklar, volkanik patlama ve lavların akışlarının güneş yanığıyla kaplı taşların düzgün yüzeyleri kazınıp, çizilerek, geometrik ve bitkisel süslemeler, insan, hayvan, kuş ve sürüngen figürleri, silahlar, kullanım eşyaları, kayıklar, sallar, arabalar ve savaş arabaları, efsane, savaş ve av sahneleri resmedilmiştir.

Ermenistan’daki kaya resimleri sayı, çeşit, stil ve içerik açısından, Eski Doğu’nun kültürü bağlamında benzersizdir. Ermenistan Platosu’nda, Ermenistan Cumhuriyeti’nin Sünik (Ukhtasar), Vayk (Cermuk Dağları), Geğarkunik (Ajdahak), Kotayk (Paytasar, Zar), Aragadsotın (Voskehat, Aragads Dağı, Kakavaberd) ve daha farklı yerlerinde günümüze kadar 100.000’in üzerinde kaya resmi bilinmektedir. Kaya resimleri genelde yüksek dağlık bölgelerde, deniz seviyesinden 2.000-3.000 m. yükseklikte bulunan bölgelerde yayın olmakla birlikte, deniz seviyesinden 1.000-2.000 m yükseklikteki bölgelerde yaygındır.

Sanatsal ve arkeolojik analizler, Ermenistan Platosu’ndaki kaya resmi sanatının mezolit-neolitik dönemde başlamış olduğu ve bronz çağında son derece gelişip, ortaçağa kadar sürmüş olduğu sonucuna ulaşmaktadır. Kaya resimlerinde, hiperbolik olduğu kadar, gerçek, basit şekiller, statik ve dinamik duruşlu figürler, insan faaliyetleri ve dünya anlayışının tüm önemli alanlarının yansıtıldığı şahsi ve tematik süjeler yer bulmaktadır.

Tematik açıdan şu şekilde sınıflandırmak mümkündür

1. 

   Av ve savaş sahneleri.

2. Hayvancılık (ehlileştirme, eğitme) ve ziraat (ekim) sahneleri.
3. Ayinler, talim ve dans sahneleri.
4. Atalar, tanrılar, mitoloji kahramanları ve iyi ruhların resimleri. Bunların içinde, yıldırım tanrılarının figürleri özel bir yer tutmaktadır.
5. Hayvan resimleri keçi, boğa, geyik, vaşak, yabani boğa, ceylan, at, köpek, kurt, tilki, yaban domuzu, ayı, yılanlar, su kuşları.
6. Efsanevi mahlûklar ejderler, canavarlar, masal yaratıkları.
7. Ağaç ve çiçek meyveleri resimleri.
8. Analık, kutsal döllenme, bereket ve dönemin tapınmalarından sahneler. Sümer efsanesindeki ilk ana Nammi figürüne benzer ilk ana figürü ilginçtir.
9. Nakil vasıtaları (araba, kayık, kızak) ve yapılar (sulama ağları, tuzaklar, bariyerler, gizemli yapıların planları).

10. 

    Silahlar, alet ve gereçler mızrak, sadak, gürz, cirit, kalkan, çengel, saban, kement, ağ.

11. Çevrede bulunan hareketsiz unsurlar, dağ, nehir, göl ve pınarlar az olup, şimşek, yağmur ve gökkuşağı gibi tabiat olayları daha çoktur.
12. Piktogramlar ve eski harfleri anımsatan çeşitli işaretler, kodlar ve semboller vardır.
13. Takvim, yeryüzü ve gökyüzü haritaları gibi, kaya resimlerinin bir kısmı, zaman ve alan hesaplamaları için oluşturulmuştur.
14. Solar işaretler boldur. Uzayı, özellikle de Samanyolu’nu resmeden kaya resmi benzersizdir.

Kaya resimlerinin son derece yoğun olması, Ermenistan Platosu’nun, kaya resimlendirilmesinin en eski ocaklarından biri olduğunu kanıtlamaktadır. Kaya resimlendirme geleneğinin Ermeniler arasında süregelip, binlerce yıl korunmuş olması, bu sanatın sürekli olup, kesintiye uğramamış olduğunu kanıtlamaktadır.

Türkçeye çeviren: Diran Lokmagözyan

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

EC Kotayk bölgesi, Zar, kaya resmi,

M.Ö. V.-III. binyıl, bazalt

(fotoğraf L. Striker)

EC Vayots Dzor bölgesi, Sartse ler, kaya resmi,

M.Ö. V.-III. binyıl, bazalt (fotoğraf H. Simonyan)