ALBATROS/ RAGIP ZARAKOLU
Büyük yayıncı Teodig’in “11 Nisan Anıtı” adlı kitabı iki dilli olarak yayınlandı ama ne yazık ki hak ettiği ilgiyi gördüğü söylenemez. Teodig gibi ilk “balyoz” hareketinden sağ kurtulan Aram Andonyan da, 24 Nisan 1915’te İstanbullu Ermeni entelektüellerin tutuklanmalarının ilk tanıklarından ve dahası Der Zor kıyımlarını sözlü tarih kayıtlarına geçiren parlak bir gazeteci ve yazardı. Andonyan, Soykırımı belgelemiş ve 1918 Mondros Mütarekesi’nden hemen sonra iki önemli kitap yayınlamıştır: Medz Vodiru (Büyük Suç) ve Ayn Sev Oreroun (O Karanlık Günlerde). Ardından Paris’teki Ermeni Genel Hayır Kurumu’nu Nubaryan Kütüphanesi’nin ilk küratörü olmuştur. Kitap ve arşivleriyle bu kütüphane 20. yüzyıl Ermeni tarihinin önemli bir hazinesidir. İlk Soykırım anması İstanbul’da dört yıl sonra, Nisan 1919’da düzenlenmişti. Felaketten sağ kurtulmuş olan entelektüeller öldürülenlerin ruhlarını yâd edip anılarını saygıyla anmak istemişlerdi… Teodig’in “11 Nisan Anıtı” başlıklı kitabı, 1919’dan sonra İstanbul’daki ikinci baskısı ise, 2010 Nisan’ında, Belge Yayınlarınca gerçekleştirildi.
Geçen 95 yılda içinde de, dünyanın her yerindeki binlerce Ermeni yok olup gidenleri 24 Nisanlarda hürmetle hatırlar.
İttihat Terakki cuntasının devlet düşmanı diye damgalanıp sonuçta hapsedilen, sürgüne gönderilen ve hunharca katledilen kurbanlar, Osmanlı İmparatorluğu’nu oluşturan diğer etnik ve dini grupların yanında, kendi halkı için de eşitlik ve kardeşlik düşleri görme cesareti gösteren Ermeni halkının liderleri ve entelektüelleriydi.
Aram Andonyan ve Teodig, Batı Ermeni dili ve edebiyatını yeni doruklarına taşımayı, İstanbul’da bir sivil toplum hareketi kurmayı ve Ortaçağ’ın koyu karanlığının sardığı Ermenileri eğitmeyi başarmış olan o meşhur “Bolsetsi mdavoragan”ların (İstanbullu Ermeni entelektüel) tipik örnekleriydi.
Aram Andonyan, 24 Nisan sürecinin ilk günlerine tanıklık eden Ermenice kaleme aldığı 25 yazıyı Komitas Vartabed’in 75. Doğum günü münasebetiyle hazırlanan Arevmoudk !in özel sayısında, 1946 Aralığı ve 1947 Haziranına yayınlamıştı. Bu yazılar aynı zamanda Gomidas’ım akıl hastalığını hızlandıran sürece işaret etmekteydi.
Teodig’in “ 11 Nisan Anıtı” başlıklı kitabı, ilk kez 1919 da İstanbul’da basıldı, ikinci baskısı 1939 İskenderiye Mısır baskısıydı. Daha sonra, Beyrut’ta 1985’te basıldı. 1990’da Ermenistan’da Ermenistan Komünist Partisi Merkez Bürosu tarafından bunun bir kopyasını yayınladı.
Anıt, Soykırım sırasında can veren 763 Ermeni lider, şair, doktor, avukat, eczacı, yayıncı, editör, milletvekili ve din adamının (kadın ve erkek, Apostolik, Katolik ve Protestan Ermeni) isim ve biyografisini içeriyor.
Bunlar aşağıdaki alt-başlıklarla alt-kategorilere ayrılmıştı:
1. Kısım, sürgünde hastalıkta ölen, İstanbul’da idam edilen entelektüeller, ulusal eğitim alanında çalışanlar, işadamları.
2. Kısım şehitlerin adlarını memleketleriyle sıralarken,
3. Kısım din adamlarının listesinden oluşuyor.
Kitabın 1919’dan sonra İstanbul’daki ikinci baskısı ise, 2010 Nisan’ında, Belge Yayınlarınca gerçekleştirildi.
http://www.evrensel.net/haber.php?haber_id=8168
Leave a Reply