Kharberd Vilayeti / Elazığ / Elyızıg / Elazık / Elyazig / Kharberd / Kharberd Eyaleti / Kharbud / Kharput / Kharpert / Harput / Khurput / Karberd / Harberd / Harbut / Khızniziat / Hısn Ziat / Hısn Ziyat / Hisn Ziad / Hisn Ziat / Hisn Ziyad / Hisn Ziyat / Mamuret-el-Aziz / Mamuret-ül-Aziz / Mamuret-ül-Eaziz / Mamuret-ul-Aziz / Mamur-ul-Aziz / Memuret-al-Aziz / Karput / Karput Eyaleti (Vilayeti) Batı Ermenistan’ın Fırat ve Murat Su nehirlerinin ovasında bulunan eyaletlerinden biri. Mets Hayk’ın Çorrord Hayk /Tsopk/ ve Poqr Hayk’ın Yerrord Hayk bölgesinin bir kısmını tutar. Kharberd Vilayeti, Batı Ermenistan’ın altı eyaletinden biriydi. Ermeni kaynaklarında paşalık olarak da geçer. 1878 tarihinde oluşmuştur. İdare merkezi Mezire (şimdiki Elazığ) şehriydi. Vilayet, bu kentin eski adıyla Memuret-ül-Aziz, Yakınçağ’da ise Elazığ denmiştir. Kuzeydoğuda Erzurum, doğu ve güneyde Diyarbakır, kuzeybatıda Sebastya (Sivas), güneyde Halep, güneybatıda Adana Vilayeti Maraş Sancağı’yla sınırdaş idi. Kharberd (Harput), Dersim (Tunceli) ve Malatya vilayete bağlı sancaklardı. 1830’lu yıllara kadar toprakları önce Sebastya (Sivas), sonra da Diarbekir (Diyarbakır) Vilayeti’ne dahildi. 1880’li yıllarda ise Kharberd (Harput) Vilayeti kurulur ve Balu, Arğınamağen, Arzni, Cermuk, Çınkuş ve Severek sancakları Diarbekir (Diyarbakır) Vilayeti’ne geçer. Vilayet vali tarafından yönetilirdi.
20. asır başında Kharberd’in yüzölçümü 32.900 km² olup işletilebilir toprakları 2500 km² idi. Merkezi kısmında verimli Kharberd tarlası bulunurdu. Toprakları, Aratsani (Murat Su), Batı Fırat ve Ana Fırat nehirleri ve bunların kollarıyla sulanırdı. Malatya, Kharberd (Harput)-Diarbekir (Diyarbakır), Kharberd-Arapkir, Kharberd-Khozat (Hozat) nispeten iyi yollarındandı. Vilayete bağlı şehirler şunlardı: Kharberd, Mezire (Elazığ), Kebanmaden (Kapanmaden), Arapkir, Akın, Malatya, Behesni, Adıyaman (Hasan Mansur), Çarsancak, Khozat, Berri (Peri). 19. yüzyılın sonu ve 20. yüzyılın başında kasabaları hakkındaki verilerimiz çelişiktir. Belgelere göre o dönem 1153 köyü vardı. Güvenilir belgeler uyarınca 1882 tarihinde vilayetin toplam nüfusu 500 bin civarında olurken Ermenilerin sayısı 270 bindi. 20. yüzyılın başında Ermeniler, eyalet nüfusunun % 50’si, Kürtler % 27’si, Türkler % 22’si, Asuriler ise % 1’i oluşturuyordu. 1912 yılındaki Rus kaynaklarına göre vilayette toplam 450 bin kişi ikamet ederken 168 bin Ermeni, 182 bin Türk, 95 bin Kürt, 5 bin de Asuri vardı. Asuriler Harput ve Fırat’a yakın birkaç köyünde yaşarken Ermeniler ile Türkler başlıca olarak tarlalarda, Kürtler ise dağlık bölgelerinde ikamet ederdi. Sakinler ekincilik, meyvacılık, hayvancılık, pamukçuluk, ipekçilik ile uğraşırdı. Vilayette bakır, altın, yemek tuzu ocakları ve maden kaynakları vardı. Kharberd’de Barikyan Kardeşleri’nin alet yapımı ve Kürkçüyan Kardeşleri’nin ipek fabrikası işlerdi. Ayrıca Mezire’de ipek, Malatya ile Arapkir’de ise tekstil fabrikaları vardı. Kharberd Vilayeti’nde 1912-1914 yılları arasında üç misyoner koleji, bir Teoloji Okulu, beş ruhban mektebi, birçok lise, ilk okul ve çocuk yuvası vardı. Mekteplilerin toplam sayısı 35 bin olurken bunların 28 bini Ermeniydi. Kharberd ve Mezire şehirlerindeki kolej ile liseler pek tanınmıştı. Kharberd tarihi eserleriyle zengin bir bölge idi. 20. asırın başında 15 manastır ve 190 kilisesi vardı. Türkler, 1895 tarihindeki katliamlar zarfında bu vilayetin 138 Ermeni köy ve kentini harap etti, 5064 hanesini yaktı, 12708 Ermenisini öldürdü. Tahmini verilerle Ermeni soykırımı arifesinde vilayetin Ermeni nüfus sayısı 204 bindi. Bunların 180 bini katl, 68 kilise, 12 manastır, 83 okul ise talan edildi. Kırımlardan kurtarılabilmiş Ermeniler yabancı ülkere göç etti. Onların bir kısmı da Doğu Ermenistan’da sığınak buldu.
