Ermeniler, başlangıçtan itibaren (Hıristiyanlığın resmi din olarak kabulünden beri), Ermenistan için çok önemli (kritik) durumlarda, hâsıl olan şartlara ortak çözüm bulabilmek için dünyevi ve dini yönetimlerle genel (ortaklaşa) konseyler düzenleme alışkanlığı edinmişlerdir. Aşağıda bu konseylerin önemli olanlarının listesini sunmaktayız.
325 yılındaki I. Vağarşapat konseyi:
Bu konsey, Grigor Lusavoriç tarafından toplanmış olup, Nikia (İznik) Konseyi’nde kabul edilip, Aristakes tarafından getirilen Nikia Akidesi ile 20 idari kuralı kabul etmiştir. Grigor Lusavoriç, Nikia Akidesi’ne “İsk mek paravorestsuk” duasını ekleyerek, kuralları Ermeni kilisesine uyarlamıştır.
354 (365) yılındaki Aştişat Konseyi
Büyük Nerses tarafından toplanan bu konsey, organizasyon konuları ve Nikia Akidesi’yle ilgili inanç sorunlarını görüşmüştür. Bu toplantı, Roma İmparatorluğu dâhilinde Akide’ye karşı olan ve siyasi iktidar sayesinde güçlenerek Ermenistan’a da sirayet etmiş Ariusçu akımlarla ilgiliydi.
II. Vağarşapat Konseyi:
Büyük Nerses tarafından toplanan bu konsey, Ermenistan Başpatriği’nin Kesaria (Kayseri) yerine, Ermenistan’ın episkoposları tarafından kutsanmasını kabul etmiştir.
Kesaria veya Kapadovkia (Kapadokya) Kilisesi’nin kurucusu ve Ermeni Kilisesi’nin kurucularından biri olan havari Tadeos (Tadeus, 10/137) olmuştur. Kesaria da Küçük Hayk’ın başkenti olup, o zamanlar Ermenistan’ın bir bölümünü oluşturmaktaydı (10/138). Kesaria’nın ilk episkoposu Teopilos’un, havari Tadeus tarafından takdis edilmiş olduğu, İncilci Ğukas (Luka) tarafından yazılan mektup hakkındaki bilgiler ve bu konularla ilgili ayrıntıları sadece Ermeni anlatımlarında bulmaktayız. (10/138).
383 yılındaki III. Vağarşapat Konseyi:
Büyük Nerses tarafından çağrılmış olan bu toplantıda kral, bakanlar ve beyler, ülkeyi şefkat ve tanrı korkusuyla yönetip, milletin ve kilisenin yararını kendi şahsi ihtiraslarına kurban etmeyerek, tersine, birbirlerine olan karşılıklı borçlarını eksiksiz yerine getirerek dış düşmanlara karşı bir birlik ve güç setti kuracaklarına yemin etmişlerdir.
402 yılındaki IV. Vağarşapat Konseyi:
Surb (Aziz) Sahak tarafından toplanan bu konseyde Ermeni alfabesinin hazırlanması, milli okuryazarlığın gelişmesi konuları ele alınmıştır.
426 yılındaki V. Vağarşapat Konseyi:
Surb Sahak tarafından toplanan bu konseyde episkoposlar, ast episkoposlar ve papazlar için genel yazılar hazırlanıp, kilise düzeniyle ilgili kurallar kaleme alınmıştır.
432 yılındaki II. Aştişat Konseyi:
Bu konsey, Surb Sahak tarafından İran dönüşünde toplanmış ve bazı düzenlemeler ile çevirmenler tarafından getirilen Yepesos (Efes) Konseyi’nin kuralları kabul edilmiştir.
435 yılındaki III. Aştişat Konseyi:
Bu konsey Surb Sahak tarafından toplanmış olup, Mopsuestalı Teodoros ve Tarsonlu Diodoros’un kitaplarını dağıtan Nestorculara karşı halkı uyarma niyetini taşımaktaydı. Belirtilen sapkınlıklar bu konseyde masaya konmuş ve bir inanç yazısıyla Konstantinupolis (İstanbul) patriği Prokığ bu konuda bilgilendirilmiştir. Bu mektup daha sonra II. Konstantinupolis Konseyi’nde (553) “üç başlar”ın (üç teolog) mahkûm edilmesi için esas alınmıştır.
444 yılındaki Şahapivan Konseyi:
Bu konseyde Mıdsğıniler tarikatının yarattığı sorunlar görüşülüp 20 yeni kural kabul edilmiştir.
445 yılındaki Şahapivan Konseyi:
O tarihlerde yeni seçilmiş olan, katolikos I. Hovsep Hoğotsmetsi’nin başkanlık ettiği konseyin yayınladığı kuralların önsözünde, kilisenin, yönetim için üzerine siyasi mükellefiyet aldığı fikri görülmektedir.
Aynı yazıdan, din adamlarının haricinde siyasi yöneticilerin de toplantıya katılıp, kilise yönetimine bağlılıklarını sunmuş olduğunu görmekteyiz.
449 yılındaki Artaşat Konseyi:
Hazkert’in fermanını cevaplamak niyetiyle toplanan bu konseye devlet yöneticileri ve episkoposlar katılır.
450 yılının Artaşat Konseyi:
Bu konseye katolikos I. Hovsep Hoğotsmetsi başkanlık etmiştir.
506 yılındaki I. Dıvin Konseyi:
Ermenistan, Gürcistan, Ağvan (Albanya, günümüz Dağıstan ve dolaylarını kapsayan eski bir devlet) ve Sünik episkoposlarının katıldığı bu konseye katolikos I. Babgen Tomsetsi başkanlık etmiştir. Nestorcu doktrin konusundaki sorunların görüşüldüğü bu toplantıda Arius, Makedon ve Nestor haricinde, özellikle ve resmen Yevtikes’in ismi de telin edilmiştir. Bu, Ermeni Kilisesi tarafından, Kağkedon (Kalketon, Kadıköy) Konseyi’ne verilen ilk resmi yanıttır.
534-9 yıllarındaki Karin (Erzurum) Konseyi:
Bu toplantıda 9 yeni kural kabul edilmiştir.
555 yılındaki Dıvin Konseyi:
Bu toplantı, katolikos II. Nerses Bagrevantsi tarafından çağrılıp, diğer konular haricinde, Ermenistan’a sızıarak Girgor Manaçihr manastırında yuvalanan Nestorcular sorununu görüşüp, Yepesos (Efes) doktrinine bağlılığını bir kez daha yenilemiştir. Toplantıda 37 yeni kural kabul edilmiştir.
574 yılındaki Konsey:
Toplantı, aynı yıl seçilmiş olan katolikos II. Movses Yeğivardetsi tarafından çağrılıp, takvim düzenlenmesi işleriyle uğraşmıştır.
Konstantinupolis (Konstantinopel, İstanbul, bir konsey) ve Karin’de (üç konsey) konseyler toplayan imparator Morik, Ermenistan’ı dini açıdan da Bizans’a tabi kılmak istemiştir.
604 ve 607 yılındaki III. Dıvin Konseyi’nin I. ve II. kısımları:
Baskı altında Kalkedon inancını kabul etmiş olanların pişmanlığı ve Ermeni Kilisesi’ne dönüşleriyle ilgili kurallar kabul edilip, Bizans kısmında görev yapan episkoposların pişmanlık mektupları kabul edilmiştir.
608 yılındaki Dıvin Konseyi:
Bu toplantı, bir yıl önce seçilmiş olan katolikos I. Abraham Ağbatanetsi tarafından davet edilmiştir.
631 yılındaki Karin Konseyi:
Katolikos I. Yezır Parajnakerttsi tarafından toplanmıştır.
632 (629 peder Mikayel) yılında imparator Herakles tarafından Karin’de toplanılan konseyde, baskı altında, ortak inanç yönelimi konusunda anlaşma sağlanır [katolikos Yezır] (61).
645 yılındaki III. Dıvin Konseyi:
Katolikos Nerses Şinoğ tarafından toplanan bu konseyde Kağkedonculuk reddedilip, kilise kuralları düzenlenmiş, 12 yeni kural kabul edilmiş ve “Şaraknots” (ilahiler dizisi) düzenlenmiştir.
649 yılındaki IV. Dıvin Konseyi:
İmparator II. Konstas ve Konstantinupolis patriğinin elçisi Ermeni filozof Davit Bagrevandetsi’yi dinledikten sonra Kağkedonculuk önerisi reddedilmiştir.
704 yılındaki Partav Konseyi (Ermeni-Ağvan):
Ağvan episkoposları ve beyleri tarafından, Ermeni ve Ağvan dini birliğine ve akdine sadık kalacaklarına dair bir bildiri Ermeni katolikosu Yeğia’ya sunulmuştur (s.69).
719 yılındaki V. Dıvin Konseyi:
Bu konseye katolikos III. Hovhannes Odznetsi başkanlık etmiştir. Bu toplantıda tasvir karşıtı Pavğikyanlarla (Pavlikyan) ilgili karar alınmış, 32 yeni kural kabul edilmiştir.
726-7 yılıındaki Manazkert (Malazgirt) Konseyi:
Bu Ermeni-Süryani kilise konseyi, Ermeni katolikosu Hovhannes Odznetsi tarafından davet edilmiştir. Bu toplantıda Severos’un doktrini ve Huliacılık reddedilerek, 10 söylev ve 7 yeni kural kabul edilir.
767-8 yıllarında, Ağvan Katolikosluğu’nun Partav (Utik) şehrinde, Ermeni katolikosu I. Sion Bavonetsi başkanlığında toplanan, Ermeni ve Ağvan din adamları ile yöneticilerinin katıldığı konseyde, Arap boyunduruğu sebebiyle Ermeni ve Ağvan kiliselerinde hâsıl olan ayinsel ve yaşayışsal karışıklıklarla ilgili sorunlar görüşülür (72).
771 yılındaki Partav Konseyi:
Bu konseye katolikos Sion başkanlık etmiş ve toplantıda 24 yeni kural kabul edilmiştir.
854 (877) yılındaki Şirakavan Konseyi:
Sımbat Khostovanoğ Bagratuni tarafından, yeni katolikosun seçimi için yapılan toplantıda, sivil Zakaria Kotayetsi oybirliğiyle katolikos seçilerek, bir gün zarfında kilise görevlisi, papaz, episkopos ve katolikos olarak takdis edilir, çünkü Ermeni kilisesi, Lusavoriç ve Büyük Nerses’in seçilmeleri örneğinde görüldüğü gibi, katolikos seçimi için din adamı ve dünyevi şahıs arasında fark gözetmemektedir.
862 yılındaki Şirakavan Konseyi:
Konstantinupolis’in patriği Pot’un baskısıyla düzenlenen toplantıda, patriğin gönderdiği mektuplar Nikia’nın Yunanlı episkopos tarafından, okunur.
Ani Konseyi:
Bu konsey Ermeni kralı I. Aşot Voğormads (953-977) tarafından, episkoposlar ve rahiplerin diretmesiyle toplanarak, katolikosluk makamına kurulmuş olan Sünik episkoposunun makamından uzaklaştırılması ve Gürcü Kilisesi tarafından yapılan yenilikler görüşülmüştür (s.78).
961 yılındaki Ani Konseyi:
Konsey, Aşot Voğormads Bagratuni’nin kral olarak takdis edilmesi niyetiyle toplanmıştır.
965 yılındaki Ani Konseyi:
Bu toplantıda, katolikos Vahanik’in başına buyruk bir şekilde Yunan doktrinini kabul etmesi ve bu durumun halk arasında büyük infial uyandırması sorunu görüşülmüştür.
1114 yılındaki Şuğri Konseyi:
Konsey, Şuğri’deki Karmir (kızıl) manastırda toplanır. Bu büyük toplantı, Davit Ağtamartsi’nin tutumunu telin edip, katolikosluğunu reddederek yeni bir katolikosluk seçim kuralı tasdik etmiş, buna göre, katolikosluk makamının Kilikia’da kalmasına rağmen, her bir katolikosun seçimi esnasında asıl Ermenistan’daki dört ünlü makam tarafından tasdik edilmesi gerekmekteydi (s.86-87).
1179 yılındaki Hıromkla Konseyi (Kilikia):
Yunan Bizans’ı imparatoru Kir Manuel’in baskısıyla Katolikos Grigor Tığa tarafından toplanan konsey, imparator tarafından mecbur kılınan, kiliselerin birleşmesi sorununu görüşmek üzere toplantı yapar. İmparatora, Ermenilerin inancı ve ayin düzeniyle ilgili açıklayıcı bir mektup gönderilir. Lakin mektup yerine ulaşana kadar imparator vefat ettiğinden dolayı ulaklar geri döner. Bu toplantının yapılması dahi, Doğu Ermenistan’daki ruhaniler arasında şiddetli infial uyandırmıştır.
1204 yılındaki Sis (Kozan) Konseyi:
Gürcistan Krallığı’nda büyük nüfuza sahip olan Zakare Spasalar ile kardeşi İvane Atabeg tarafından yapılan, a) Ordu dahilinde portatif Kutsal Masa ve ayin ifa edecek olan papaz bulundurulması, b) Meryemana ve Haç yortularını Gürcü ritüellerine göre yapma rica-önerisini görüşmek niyetiyle kral ve katolikos Davit tarafından konsey toplanarak, bu ricaya istinaden sekiz kural kabul edilmiştir.
1205 yılındaki Lori Konseyi:
Sekiz kuralı takdim etmek amacıyla Prens Zakare tarafından toplantı yapılmış, fakat birçok doğulu rahip bu kuralları kabul etmemiştir. Buna karşılık Zakare tarafından şiddet uygulanmıştır.
1205 yılındaki Ani Konseyi:
Aynı konuda tekrar toplantı yapılmış ve tekrar başarısızlığa uğramıştır.
1243 yılındaki Sis Konseyi:
Bu konsey, Kilikia Ermeni kralı Levon’un kızı Zapel’in yeni eşi kral Hetum ve katolikos Kostandin Bardzraberdatsi tarafından, kilisenin iç düzenini denetlemek amacıyla toplanmıştır. Konsey, Yunanlılar ve Latinlerin yaratmış olduğu karışıklıktan uzak kalabilmek niyetiyle 23-25 yeni kural kabul etmiştir. Papa’nın, son kutsamayı yağla gerçekleştirme ricası da bu toplantıda reddedilmiştir.
1306 yılındaki Sis Konseyi:
Bu konsey Hetum’un oğlu kral III. Levon tarafından, yeni katolikosun seçilmesi ve eski katolikos Grigor tarafından Yunan ve Latin unsurların kabul edilmesiyle ilgili yazıların tasdik edilmesi niyetiyle toplanmıştır. Hetum ve kral Levon’un baskılarıyla, daha önceden reddedilmiş olan II. Kostandin Pronagords katolikos olarak seçilir.
1307 yılındaki Sis Konseyi (veya VI. Sis Konseyi):
Bu konsey kral Levon tarafından toplanır ve Ermeni Kilisesi geleneklerinin köklü değişimiyle ilgili kendi sunduğu önerilerini tasdik ettirir. Hem Doğu Ermenistan, hem Kilikia’da bu durum ciddi muhalefet doğurur (s.102-103).
1316 yılındaki Adana Konseyi:
Konsey, Levon’un halefi kral Oşin (13071320) tarafından toplanır ve bir önceki konseyde yer bulan eleştiriler görüşülüp reddedilerek Sis Konseyi’nde kabul edilen noktalar tekrar tasdik edilir (s.103).
1341 yılındaki Sis Konseyi:
Bu konsey katolikos Mıkhitar tarafından, Roma tarafından Ermeni Kilisesi’ne yönelik suçlamalara gerekli cevabı vermek için toplanır. Bu suçlamalar, Nerses adlı bir ruhani tarafından, Papa XXII. Johannes zamanında yayınlanan, “Ermeni Kilisesi’nin 117 sapması” kitabında toplanmıştı.
1361 yılındaki VIII. Sis Konseyi:
Bu konseyi katolikos I. Mesrop Artaztsi toplayıp, Kilikia krallarının latinofil siyasetleri neticesinde kabul edilen tüm yeniliklerin, Ermeni Kilisesi’nin ritüellerinden kaldırılmasını emretmiştir.
Kaynaklar:
– Peder Melkisetek Muratyan, “Patmutyun Hayastanyayts Arakelakan Surb Yekeğetsvo” (Ermeni Apostolik Kilisesinin Tarihi).
– Papaz Yeznik Petrosyan, Teoloji doktoru, “Hay Yekeğetsu Patmutyun”, I. Kısım, (başlangıcından 1441 yılına kadar), “Hağbatavank”, Hayır Derneği, 1990.
– Başepiskopos Norayr Poğaryan, “Tüzük bilimi”, Kudüs, Sırbots Hakobyants matbaası, 1992.
http://www.zvartnotz.am/am/21/2104
Çeviren Diran Lokmagözyan
Leave a Reply