Ruhani bölgelerin genişlemesi
Ermeni Kilisesi’nin sınırlarının, Ermenistan’ın siyasi sınırlarına denk düşmüş olduğunu kilise tarihinde gördük. Bu durum Arap egemenliğinden sonra değişmiştir.
Ermeni Kilisesi’nin batıya doğru genişlemesi
Ermeni milletinin XI. yüzyıl tarihinin önemli olgularından biri de imparatorluğun doğu bölgelerine doğru yapılan yoğun göçlerdir. 70.000 Ermeni, sadece kral Senekerim Ardsruni’yle birlikte Sebastia’ya (Sivas) göç etmiştir. On binlerce Ermeni, yeni kurulmuş küçük Pizu ve Dsamındak krallıklarına göç etmişlerdir. Daha Arap egemenliği döneminde başlamış olan göç, Selçuk ve Moğol saldırıları esnasında, 1050’lerden başlayarak büyük çaplara ulaşır. Göçler Mezopotamya, Karadeniz kıyıları, Mısır, fakat özellikle Kapadovkia (Kapadokya) ve Kilikya yönünde olmuştur. Bu yeni ülkelerde, büyüklü küçüklü bir dizi Ermeni beylikleri kurulur.
Ermenistan, X. yüzyılın ikinci yarısında 5 küçük krallıklara bölünmüştü. Kars/Vanand, 961/2 yılında Ani Bagratuni krallığından ayrılarak, Muşeğ Bagratuni önderliğinde ayrı bir krallık oluşturur. Sünik beyi II. *** kendisini kral ilan ederek, 968 yılında imparatorluk tarafından işgal edilmiş olan Sünik Krallığı ve Taron Krallığı’nın temelini atar. Gurgen Bagratuni ise 980 yılında, Taşir Dzoraget’te bir diğer krallığın temellerini atar. İçlerinden en etkilisi, tabii ki Ani Bagratuni Krallığı olmuştur.
Selçukların, Bizans ordularını yenerek Ermenistan’a egemen oldukları kader belirleyici Manazkert (Malazgirt) meydan savaşı (1071) sonrasında, imparatorluk generali Pilartos Varajnuni, Büyük Hayk ve Kilikya arasında bulunan geniş topraklar üzerinde, merkezi Maraş şehri olan bir beylik kurar. Bu devlet Pilartos’un ölümüne (1086) kadar varlığını sürdürür.
Pilartos’un ölümünden sonra, aynı bölgede Goğ Vasil, merkezi Kesun olan bir başka beylik kurar.
Artsakh’lı Oşin beyi, Selçukların artan baskıları sonucunda 1073 yılında topraklarını terk ederek Kilikya’ya yerleşir ve Lambron beyliğini kurar.
Lakin Ermeni halkı ve Ermeni Kilisesi açısından rol sahibi olan en ünlü beylik, Rubinyan Beyliği’dir. Bu beylik, önceleri Pizu Krallığı’nın hâkimi kral Gagik’in akrabalarından Ruben (1080-1095) tarafından 1080 yılında Dağlık Kilikya’da kurulmuş olup, zamanla güçlenip, Ovalık Kilikya’ya da yayılarak, 1098 yılında Krallığa dönüşür.
Büyük Hayk, bu dönemde Selçukların egemenliğinde bulunmaktaydı.
Katolikos II. Grigor Vıkayaser, bir yıl boyunca Dsamındav’da görev yaptıktan sonra, azizlerin biyografisini toplayıp tercüme etmek niyetiyle Konstandnupolis (Konstantinopel, İstanbul) ve Mısır’a uzun bir yolculuk yapar. Vkayaser, Mısır’da Sultan Abdüldamin Mıstansır tarafından büyük saygınlık görür. Mısır Ermeni cemaati o tarihlerde 3.000 kişiden oluşmaktaydı. Vkayaser, Mısır episkoposluk makamını kurar ve kardeşinin torunu Grigoris’i de episkopos olarak takdis eder.
Yukarıda belirtilen olaylardan görüldüğü gibi, Ermeni Katolikosluğu’na bağlı ruhani bölgeler, imparatorluk sınırları dâhilinde de var olmuşlardır. Bunun haricinde, katolikos Khaçik tarafından Antiok’ta (Antakya) ve Kilikya’nın Tarson ile İsavria’nın Sulında (Trayanupolis) şehirlerinde de episkoposluk makamları kurulmuştur.
Ermeni Katolikosluğu’nun sınırları artık idari-siyasi sınırlar yerine, dinsel-öğretisel faktörlere göre oluşmaktaydı ve Ermeni Kilisesi üyesi olarak sadece Ermenistan değil, dünyanın neresinde yaşarlarsa yaşasın, tüm Kalketon karşıtı monofiz Ermeniler kabul edilmekteydi. (Papaz Yeznik Petrosyan, teoloji doktoru, “Ermeni Kilisesi tarihi”, II. kısım (Başlangıcından 1441 yılına kadar), “Hağbatavank” Hayır Derneği, 1990, s.79).
Ermenistan ve diasporadaki Ermeni Kilisesi bölgeleri (Ararat Başpatriklik Bölgesi)
Ermeni Kilisesi günümüzde dört ruhani makama sahiptir:
– Baş Makam Kutsal Eçmiadsin’deki Tüm Ermeniler Katolikosluğu (Tüm Ermenilerin Başpatriği ve Katolikosu, Majesteleri Kutsal Kutsanımı, Pederler Pederi II. Garegin),
– Kilikya (Antilias) Katolikosluğu (Kilikya Katolikosluğu Yüksek Makamı, Majesteleri Kutsal Kutsanımı, Pederler Pederi I. Aram),
– Yerusağem Patrikliği, Patrik Başepiskopos Torgom Manukyan Hazretleri,
– Konstandnupolis Patrikliği, Patrik Başepiskopos II. Mesrop Mutafyan Hazretleri.
Baş Makam Kutsal Ecmiadsin Ermeni Katolikosluğu bölgeleri
Bölge, sekiz kısma bölünmüştür,
– Ararat Başpatriklik Bölgesi
– Şirak Bölgesi
– Armavir Bölgesi
– Geğarkunik Bölgesi
– Sünik Bölgesi
– Gugark Bölgesi
– Arakadsotn Bölgesi
– Kotayk Bölgesi
– Artsakh (Karabağ) Bölgesi
Yurt dışında da ruhani önderlikler bulunmaktadır.
http://www.zvartnotz.am/am/23/2308
Çeviren Diran Lokmagözyan
Leave a Reply