Ermeni Kilisesi Yortuları

Ermeni Kilisesi’nin yortularını başlıca iki kısma ayırabiliriz:

1. Mesihi yortular ve
2. Aziz yortuları

1.      Mesihi yortular

Ermeni Kilisesi’nin Mesihi yortuları, İsa Mesih, Kutsal Ruh, Meryemana, Kutsal Haç ve Kutsal Kilise adına kutlanılan yortulardır. Bu yortuların kutlandığı günlerde azizler anılmaz. Bu yortuların hepsinin eşit olarak Mesihi yortu olarak anılmasının sebebi, selamet anlamıyla ilgili olmasından dolayıdır, çünkü bu yortuların temelinde ya Mesih, ya Mesih’in annesi veya kurtuluş nişanesi vardır.

Mesihi yortular şunlardır:

1. Surb Dsınund (Mesih’in kutlu doğumu) veya Haytnutyun (Mesih’in açıklanması). Bu yortu değişmezdir ve 6 Ocakta kutlanır.
2. Anvanakoçutyun (Mesih’e isim verilmesi). 13 Ocak.
3. Tyarnındarac, kırk günlük Mesih’in mabede adanması. 14 Şubat.
4. Zatik (Paskalya) veya Mesih’in ölülerden dirilmesi. Nisan ayındaki dolunaya en yakın Pazar günü.
5. Hambardzum, (Mesih’in göğe yükselişi). Zatik’ten 40 gün sonra, Perşembe günü.
6. Hogegalust. Hambardzum’dan sonra gelen ikinci Pazar.
7. Vardavar veya Paydsarakerputyun. Hareketli yortulardandır, yaklaşık olarak Temmuz ayında kutlanır.
8. Verapokhumn Surb Astvadsadsni (Meryemananın göğe yükselişi) veya Galust Tyarn i Pokhumn Kusin (Bakireyi göğe yükseltecek olan pederin gelişi). Ağustosun 15’ine yakın olan Pazar günü.
9. Khaçverats. Mesih’in Haçı’nın VII. yüzyılda, imparator Herakl vasıtasıyla esaretten kurtarılması. 14 Eylüle yakın Pazar günü kutlanır.

Bu yortulardan Kutlu doğuş, Zatik, Vardavar, Verapokhum ve Khaçverats, önemli yortular olarak halk dilinde ve artık yerleşmiş olarak, Tağavar anılmaktadır. İncil’de yazılı Tağavaraharats (tağavara yönelik) yortu gibi.

Avag Şabat’ın (Büyük Hafta) Perşembe günkü Son Yemek ve Cuma günkü Eziyetler’in anma günlerini de Mesihi yortulardan sayabiliriz.

Kutlu Doğum ve Zatik arifesi olan Cumartesi günleri  “Crakaluyts” olarak anılırlar. “Crakaluyts”, çok sayıda ışığın yakıldığı aydınlanma manasına gelmektedir. Kutlu Doğum, Zatik, Vardavar, Verapokhum ve Khaçverats yortularının arifesi olan Cumartesi günleri, yortunun anısını tazeleyen mutluluk başlangıcı, bayram öncesini ifade eden “Navakatik” olarak anılmaktadır. Kilisenin ruhani sevinçlerinin, Navakatik’in sonundaki akçam yemeği ise halk dilinde “Khıtum” olarak anılmaktadır. “Navakatik zamanında Khıtil, yani beslenmek, akşam yemeği yemek vardır”,- Haykazyan Sözlüğü, Venedik.

2. Aziz yortuları

Aziz yortularını aşağıda olduğu şekilde sınıflandırmak mümkündür.

1. Astvadsadsin (Meryemana) yortusu: Bu yortunun, Verapokhum haricinde altı yorusu daha vardır; Hığutyun (hamilelik), Dsnund (Doğum), Indsayum Taçarin (Mabede adama), Avetis (Müjde), Güt Tpots (Kutunun bulunması) ve Güt Gotvo (Kemerin bulunması), son ikisinin Hığutyun yortusuyla anılması uygun değildir.
2. Ataların kutsal yazıları yortusu.
3. Peygamberlerin yazıları yortusu.
4. İsa’nın havarileri ve öğrencilerinin yortusu.
5. Ulusal ve yabancı ataların, rahiplerin, pederler ve din adamlarının yortusu.
6. Ulusal ve yabancı krallar, beyler, ordu komutanları ve orduların yortusu.
7. Ulusal ve yabancı şehitlerin yortusu.
8. Ulusal ve yabancı bakireleri yortusu.
9. Yabancı münzeviler yortusu.

Ulusal-dini bayramlar:

1. Ermeni Kilisesinin ilk aydınlatıcıları olan Tadeos (Tadeus) ve Bartoğimeos (Bartolomeus) havariler.
2. Ermenistan’ın ikinci aydınlatıcısı olan Surb (Aziz) Grigor Lusavoriç’in üç yortusu vardır – Mağaraya girişi (Mutn i virap), Büyük Perhizin 6. Pazarından önceki Cumartesi günü; Mağaradan çıkışı (Yeln i virap), Hogegalust’tan sonraki ikinci Pazardan önce gelen Cumartesi; Güt nşkharats (naşın bulunuşu), “Yeln i virap”tan iki hafta sonraki Cumartesi günü.
3. Surb Sahak ve Surb Mesrop yortusu, Lusavoriç’in naşının bulunmasını takip eden Perşembe.
4. “Rahip Ğevond önderliğindeki pederler” ve “Vartan’ın komutanları”. Birincisi, Bun Barekendan (asıl “karnaval”) pazarından önceki Salı, diğeri ise Perşembe günü.
5. “Çevirmen rahipler” Mesrop, Yeğişe, Movses Kertoğ, Filozof Davit Anhağt, Grigor Narekatsi, Nerses Şnorhali.

Aşağıda belirtilen yortular da bu yortulardan sayılabilir:

6. Başpatrik Büyük Nerses. Bu yortu, episkopos Khat yortusuyla birlikte “Ton Katoğike” (Ana Kilise) yortusundan sonra gelen Cumartesi günü kutlanmaktadır.
7. “Varaga Surb Khaç” yortusu, Khaçverats yortusundan sonra gelen üçüncü Pazar günü kutlanmaktadır.

Bunların haricinde, aşağıda belirtilenleri de Ermeni Kilisesi yortularından sayabiliriz.

1. Kilise yortuları:

1. “Ton Katoğike Surb Ecmiadsni” (Ana Kilise Surb Ecmiadsin yortusu). Bu yortu, Lusavoriç’in “Yeln i virap” yortusundan sonra gelen Pazar günü kutlanır.
2. “Hişatak Tapanaki Hno yev Ton Noroys Surb Yekeğetsvo” (eski mabedin ve yeni kutsal kilisenin yortusu), Vardavar yortusundan önce gelen Cumartesi günü.
3. “Ton Şoğakati Surb Ecmiadsni” (Aziz Ecmiadsin, Şoğakat kilisesi yortusu). Lusavoriç’in rüyasına göre, Verapokhum’dan bir önceki Cumartesi günü.

2. Haç yortuları:

1. “Ton Yerevman Surb Khaçi” (Kutsal Haç’ın görünmesi yortusu). Zatik yortusunun 5. Pazar günü.
2. “Ton Varaga Surb Khaçi”. Khaçverats’ın ikinci Pazar günü.
3. “Güt Khaç”. Khaçverats’ın 7. Pazar günü.

Ermeni Kilisesi aziz yortularını, onların anısına saygı olarak kutlamaktadır. Böylelikle, onların İncil yolunda ve kusursuz olarak yaşamış oldukları örnek alınacak hayatlarına değer verilmiş olmaktadır. Bu yaklaşım, ulus ve kilise ayırt edilmeden, tüm azizler için aynıdır. Ulusal azizlerde ise, Hıristiyan dininin canlı nefesiyle işlenmiş ve kutsallaşmış olan ulusal-dini heyecanların, ebedi anılan tarihi olaylar dâhilinde dışavurumuna önem verilmektedir. Örneğin alfabenin keşfi, çevirmenler eliyle kültür yaratılması, inancın savunması sayesinde ulusal varoluş savaşımının Vardanlar ve Ğevondlar’ın şahadetiyle taçlandırılması ve Lusavoriç’in, devletin desteğiyle Ermenileri aydınlatması vs.

Yılın yüz otuz üç gününde azizler anılmamaktadır, bu günler:

9 gün “Astvadshaytnutyun”

8 gün “Avag Şabat” (Büyük Hafta)

38 gün “Harutyun” (Mesih’in ölülerden dirilişi)

10 gün “Hambardzum”

7 gün “Hogegalust”

3 gün “Aylakerputyun”

9 gün “Verapokhum”

7 gün “Astvadsadsin”le ilgili diğer yortular

6 gün Haç yortuları

30 gün sıradan pazarlar

Ermeni Kilisesi, azizlere gösterdiği saygıyla birlikte, onların Tanrı katında bizim için ricacı olmaları anlayışına olumlu bakmaktadır. Bu durum, bizim Tanrıya yönelik yüksek inancımızı ve güvenimizi azaltmamakta, tersine pekiştirmektedir. Özellikle bu ricacılığı kesinlikle inancın temeli olarak değil, Tanrıyı, ebedi istirahatta bulunan Tanrının sevdiklerini ve kardeşlerimizi sayan, bu inançla beslenip, güçlenmiş olan yüreğin tabii yaklaşımı olarak kabul etmektedir. Yerde yaşayanların gökte yaşayanlara yönelik iyi bir söz söyleme dileği olan ricacılığı gerçek Tanrı inancı olarak kabul etmek yanlıştır.

Aziz tasvirlerine ve naaşlarına yönelik saygının temelinde de Kilisemizin bu iman anlayışı yatmaktadır. Yersiz inanç dışavurumları, doğrudan anlayışın bilinçsiz sapmaları olup, zamanın gidişatının redaksiyonuna gerek duymaktadır.

Tüm bu konularda fark edilebilecek pagan nitelikler, sayesinde anlam kazandıkları Hıristiyan ruhunun mana ve değerini alçaltma sebebi olamaz.

Episkopos Garegin Khaçaturyan, Trabzonlu, “Aşkharhi Luys i Hays kam Avetarani Luysı Hayastanyayts Yekeğetsvo Prismaken”, I. cilt, Fransa, Hrand yev Samuel Yayınevi, 51, Rue Monsieur-le Prince, Paris, 1936.

http://www.zvartnotz.am/am/23/2314

Çeviren Diran Lokmagözyan