Şark Dişçisi HAGOP BARONYAN

HAGOP BARONYAN

Ermenice mizah edebiyatının en tanınmış isimlerinden olan Hagop Baronyan, keskin gözlem yeteneği ve doğru bildiği yoldan şaşmayan entelektüel duruşuyla, iktidar sahiplerini, din adamlarını, başkalarının sırtından geçinenleri, dalkavukları, Batılı yaşam tarzına öykünenleri ve daha pek çoklarını alaya aldı, onların yanlışlarını kalemine dolamaktan, yüzlerine vurmaktan çekinmedi.

Baronyan’ın ilk komedisi olan Şark Dişçisi, görücü usulü evlilikler ve sadakat sorunlarını ele alan eğlenceli bir oyun. Eser, “Aile ilişkilerinin yozlaştığı, çiftlerin birbirlerinin kuyusunu kazmaya çalıştığı bir ortamda, eşler, eski ve yeni âşıklar, çocuklar ve nişanlılar arasındaki ilişkiler birbirine karışır, iç içe geçerse neler olur?” sorusuna yanıt arıyor. Olay örgüsünün arka planına dönemin çeşitli toplumsal gelişmelerini yerleştiren Baronyan, Şark Dişçisi’nde okuyucuyu, güncelliğini hiç yitirmeyecek evlilik ve sadakat ilişkisi üzerinde düşünmeye davet ediyor.

Hagop Baronyan kimdir?

1843’te Edirneli yoksul bir ailenin çocuğu olarak doğan Baronyan, ilk ve orta öğrenimini Ermeni okullarında tamamladı. Bu arada bir yıl kadar da bir Rum okulunda eğitim gördü ve Rumca öğrendi. 1864’de İstanbul’a yerleşti. Hevesli bir okur olarak bazı Avrupa dillerini, özellikle de dönemin İstanbul’unda büyük etkileri olan Fransızca ve İtalyancayı kendi kendine öğrendi. Osmanlı başkentinde yayımlanan çeşitli dergilere katkı sunarak yazarlık konusunda deneyim kazandı.

Yayına hazırladığı mizah ve tiyatro ağırlıklı süreli yayınların ömrü kısa, fakat etkisi büyük oldu. Poğ aravodyan (Sabah Borusu), Yeprad (Fırat), Meğu (Arı), Ermenice ve Osmanlıca olarak iki farklı versiyonu yayımlanan Tadron yani Tiyatro, Khigar (Bilgiç), Dzidzağ (Gülüş) isimli dergilerin yayını, içerdikleri toplumsal eleştiriler nedeniyle sıklıkla Osmanlı sansür bürosu tarafından durduruldu.

Baronyan’ın tiyatroya olan yoğun ilgisi çok genç yaşlarda kendini gösterdi. 1865’te yazılan ilk oyunu, Goldoni’nin orjinal eserinin bir tür taklidi olan Yergu derov dzara mı (İki Efendili Bir Uşak) adlı kısa bir farstı. Bundan dört yıl sonra, görücü usulü evlilikleri ve evlilikte sadakat konusunu genellikle neşeli bir üslupta ele aldığı ilk komedisi Adamnapuyjn arevelyan (Şark Dişçisi) geldi. 1872 yılında Şoğokortı’ya (Dalkavuk) başladı ancak yarım bıraktı; bu eseri yaklaşık elli yıl sonra, bir başka büyük mizah yazarı olan Yervant Odyan tamamlayacaktı. 1880-81 yıllarında yayımlanan esaslı taşlaması Medzabadiv muratsganner (Haşmetlu Dilenciler), taşralı eşrafın patavatsızlığına ve naifliğine odaklanırken, bu niteliklerin aynı zamanda çeşitli sanatsal, profesyonel, dini ve zanaatkâr fırsatçılar tarafından sömürülmeye ne denli açık olduğuna da dikkat çeker. Son eseri Bağdasar Ağpar ise yine boşanma teması etrafında modern Ermeni kurumlarını kritize eder.

Hayatı boyunca yazdığı her eserde hiciv ve toplumsal eleştiriye yer veren Baronyan 1891’de ‹stanbul Surp Pırgiç Ermeni Hastanesi’nde tüberküloz hastalığından öldü. Ölüm bu muhalif kişiliği susturmuş gibi görünse de, eserleri okunduğu ve izlendiği müddetçe, onun keskin mizahı, okurları güldürmeye ve adaletsizliklere karşı kalemiyle mücadele edenlere yol göstermeye devam edecek.

ARAS YAYINCILIK İstiklal Cad. Hıdivyal Palas 231/Z.