ԱԿՆ. գյուղաքաղաք Արևմտյան Հայաստանում՝ Խարբերդի նահանգում՝ Խարբերդից 95կմ հյուսիս-արևմուտք՝ Եփրատ գետի աջ ափին՝ անտառային հովտում: Համանուն գավառի կենտրոնը: 1022թ. հիմնադրել են Սեբաստիա տեղափոխված Արծրունիները և կոչել Մարընտունիկ: Ենթադրվում է, որ Ակն անունը ծագել է քաղաքի միջով հոսող Ակնաղբյուրի անվանումից: XIդ. Արծրունիները Ակնում կառուցել են Նարեկա, ավելի ուշ՝ Ս.Նշան վանքը:

1300-21թթ. Անիից Ակն գաղթած հայերը հիմնադրել են իրենց թաղամասը` Ս.Հակոբ եկեղեցիով և Անի բերդը:

XIVդ. սկզբին թուրքերը գրավել են Ակնը:

1880թ. Ակնում բնակվում էր 5500 հայ (արհեստավորներ, առևտրականներ և այլն), որոնք ունեին երկսեռ դպրոցներ (Նարեկյան և Ներսեսյան), երկու եկեղեցի (Ս.Աստվածածին և Ս.Գևորգ), ազգային ընկերություններ: 1870 թվականից լույս են տեսել ՙԾաղիկ՚, ՙԵփրատ՚ թերթերը:

Ակնի գավառակը բաժանված էր 8 գյուղախմբի (102 գյուղ): 1885թ. գավառակի հայերը, Ակնից զատ, կենտոնացած էին Կամարակապ կամ Կամրկապ [1133 բնակիչ, 2 եկեղեցի (Ս.Աստվածածին և Ս.Գևորգ), երկսեռ վարժարան (Արամյան-Սանդխտյան)], Ապուչեխ [1066 բնակիչ, եկեղեցի (Ս.Նշան), վարժարան (Վարագա)], Բենկա կամ Բինկյան [877 բնակիչ, 3 եկեղեցի (Ս.Աստվածածին, Ս.Հրեշտակապետ, Երեք Մանկունք), 2 վարժարան (Մեսրոպյան և Նունեյան)], Լիճք [507 բնակիչ, եկեղեցի (Ս.Աստվածածին), դպրոց], Նարվեր [191 բնակիչ, եկեղեցի (Ս.Մինաս), վարժարան], Վանք [180 բնակիչ, եկեղեցի (Ս.Գևորգ), մատուռ (Ս.Սարգիս) վարժարան], Ձորակ [170 բնակիչ, եկեղեցի և վարժարան], Շրզու [138 բնակիչ, եկեղեցի և վարժարան], Մուշեղկան [62 բնակիչ, եկեղեցի և վարժարան] գյուղերում:

Կային 40-ից ավել թուրքացած հայ գյուղեր (Խաչուկիլ, Վարդանկիլ, Կնքահայրկիլ և այլն), որոնց բնակիչները բռնությամբ մահմեդականացվել էին XVI-XVIIդարերում:

Ապուչեխում գործել են ՙՎարագա սանուց՚ և ՙԱրշալույս երիտասարդաց՚ միությունները, թատրոն և գրադարան, հրատարակվել է ՙՄտրակ՚ թերթը, Կամարակապում ստեղծվել են ՙԱզքանազյան՚, ՙՀայկազյան՚, ՙԴպրոցասիրաց՚, ՙՀույս ի պսակ՚ ընկերությունները և այլն: Վանք գյուղի մոտ պահպանվել են ուրարտական ժամանակաշրջանի կառույցների ավերակները:

Ակն գավառի հայերը զբաղվում էին արհեստներով, գյուղատնտեսությամբ: Ապուչեխում հյուսում էին նրբաթել յազմաներ և կերպասներ: Հռչակված էին Կամարակապի ոսկերիչները, երկաթագործները և շերամապահները:

1896թ. թուրք-քրդական հրոսակները կոտորել են Ակն գավառակի մոտ 3 հազար հայերի, կողոպտել և ավերել նրանց տները: Այնուհետև հայերը վերաշինել են քաղաքը:

1915թ. Մեծ եղեռնի ժամանակ Ակնի և շրջական գյուղերի հայ բնակիչները բռնությամբ տեղահանվել են: Մեծ մասը զոհվել է գաղթի ճանապարհին: Փրկվածներն ապաստանել են տարբեր երկրներում:

Ակնից են սերել հայ մշակութային և հասարակական գործիչներ Ա.Արփիարյանը, Մ.Մեծարենցը, Գ.Զոհրապը, Սիամանթոն, Ա.Չոպանյանը, Մ.Չերազը, Ն.Գալանդերյանը, ամիրայական շատ գերդաստաններ (Տատյան, Ճեզայիլրյան և ուրիշներ): ԱՄՆ գաղթած ակնցիները հիմնել են Ակնա հայրենակցական միությունը և Ակնա ուսումնասիրաց ընկերությունը: Թուրքերն Ակնը անվանել են Էզին (այժմ` Քեմալիե, Երզնկայի իլում):

Հայկական համառոտ հանրագիտարան, Հատոր 1, Երևան, 1990: