ԱՄԱՍԻԱ. քաղաք Փոքր Ասիայի հյուսիս-արևելքում՝ Իրիս գետի ափին: Մթ.ա. 302 թվականից` Պոնտոսի թագավորության կենտրոնը: Եղել է ռազմական կարևոր հենակետ՝ մ.թ.ա 89-87թթ., 73-71թթ. և 66թ. հռոմեացիների դեմ Պոնտոսի մղած պատերազմներում: Հետագայում անցել է Հռոմին, ապա` Բյուզանդիային, 536թ. դարձել է նորաստեղծ Երկրոդ Հայքի կուսակալության, 712-ին` Հայկական բանակաթեմի կենտրոնը:

1064 թվականից՝ Կարսի Գագիկ Բագրատունի թագավորի կալվածքը: 1075-ից Ամասիան զավթել են սելջուկ թուրքերը, 1246-ից` մոնղոլները, իսկ 1397-ից` թուրքերը: Ամասիայում պահպանվել են հին և միջնադարյան բազմաթիվ հուշարձաններ:

XIX-XX դդ. սկզբին եղել է Սեբաստիայի նահանգի Ամասիա գավառի կենտրոնը: XIX դ. 70-ական թվականների վերջին, ըստ Գ.Սրվանձտյանի, Ամասիան ունեցել է մոտ 5700 հայ բնակչություն, երեք եկեղեցի (Ս.Նիկողայոս, Ս.Հակոբ, Ս.Աստվածածին), ուսումնարան (Ներսիսյան), երկսեռ վարժարան (Մեսրոպյան), հինգ նախակրթարան (Ծաղկոց):

1895-96 թթ. համիդյան կոտորածներին զոհ են գնացել Ամասիայի ավելի քան 1000 հայեր: XX դ. սկզբին Ամասիայի հայերի թիվը հասել է 12 հազարի: Զբաղվել են հիմնականում արհեստներով և առևտրով:

Ամասիայում եղել է կարուձևի արհեստանոց-ուսումնարան, գործել են բազմաթիվ մշակութային և կրթական ընկերություններ, լույս է տեսել ՙԱպառաժ՚ շաբաթերթը, ապա` ամսագիրը (1911թ.), ՙԱմասիա՚ կիսամյա հանդեսը (1911-14թթ): Հայերն ունեցել են յոթ դպրոց, հինգ մանկապարտեզ, հիվանդանոց, երկու վանք (Ս.Աստվածածին, Ս.Արիստակես):

1915թ. Մեծ եղեռնի ժամանակ Ամասիայի, ինչպես նաև գավառի գյուղերի և ավանների (Գյումուշ, Հաջիքյոյ, Ենյջիքյոյ, Լաոդիկե, Խավսա, Մարզվան, Մեջիդօզու, Վեզիրքյոփրու, Քյորքյոր) հայ բնակիչները բռնությամբ տեղահանվել են: Մեծ մասը զոհվել է գաղթի ճանապարհին, իսկ փրկվածները գաղթել են Սիրիա, Լիբանան, 1971թ. Ամասիայում ապրել է մոտ 300 հայ:

Ամասիայում են ծնվել հույն աշխարհագետ Ստրաբոնը (մ.թ.ա. մոտ 63թ. – մ.թ. մոտ 20թ.), հայ բժիշկ Ամիրդովլաթ Ամասիացին:

Հայկական համառոտ հանրագիտարան, Հատոր 1, Երևան, 1990: