Հնագետ, արվեստագետ Հակոբ Սիմոնյանի գլխավորած արշավախումբը Վերին Նավերի պեղումներից հայտնաբերել է հոգևոր և աշխարհիկ իշխանության բազմաթիվ վկայություններ, թանկարժեք մետաղներից և քարերից պերճանքի առարկաներ, իշխանության խորհրդանիշներ՝ զենքեր, կնիք, ձիասանձեր, դիմաքանդակներով մեդալիոններ և այլն:
«Արմենպրես»–ի հաղորդմամբ՝ հետաքրքիր գտածոները տեղ են գտել «Մոռացված թագավորություն. Վերին Նավեր» խորագրով ցուցադրությանը, որի բացման հանդիսավոր արարողությունը տեղի ունեցավ մայիսի 30-ին Հայաստանի պատմության թանգարանում:
Հակոբ Սիմոնյանի խոսքով՝ Վերին Նավերում պեղումներ են սկսվել 1976 թվականից և հիմնական շեշտադրումը դրել են ուշ բրոնզեդարյան դամբարանների վրա, որոնք կրում են արքայական իշխանության խորհրդանիշներ: «Սա այն ժամանակաշրջանն է, երբ Հայաստանում արդեն ձևավորված պետություններ կային, և պեղումների ժամանակ բացահայտվել են առաջնորդ արքաների, գերագույն քուրմերի դամբարաններ: Չնայած դամբարանները թալանված են եղել, բարեխիղճ պեղումների արդյունքում ստացել ենք վիթխարի տեղեկատվություն այդ ժամանակ Արարատյան դաշտում ապրող հասարակության, սոցիալական կառուցվածքի, միջազգային կապերի, արհեստների, առևտրի, զինուժի մասին: Բացառիկ ազդեցություն ունեն մարտակարգերի բրոնզե դետալների հայտնաբերումը և Միջագետքից, Լևանտից, Պարսկաստանից, Միջին Ասիայից և անգամ հեռավոր Չինաստանից ներկրված պերճանքի առարկաները»,-շեշտեց հնագետը:
Նա հիշեցրեց, որ վաղ երկաթը սկսվում է Ք.ա 12-11-րդ դարերում, իսկ Վերին Նավերի դամբարանները թվագրվում են Ք. ա. 1650-1400-ական թվականների: «Ստացվում է, որ վաղ երկաթի դարին նախորդում է ավելի քան 300, 400 տարի, և բոլոր խավերի դամբարաններում մենք հայտնաբերել ենք երկաթե իրեր, ինչը բացառիկ երևույթ է: Երկաթի լայն կիրառությունից առաջ հայերն ունեցել են երկաթե իրար: Այդ ժամանակ երկաթը չորսից ութ անգամ ավելի մեծ արժեք է ունեցել, քան ոսկին, և երկաթից պատրաստված սրերի, զարդերի, գործիքների առկայությունը ցույց է տալիս, որ այդտեղ եղել է շատ հետաքրքիր երևույթ»,-ընդգծեց Սիմոնյանը:
Նա բացառիկ է համարում նաև ցուցադրության մեջ ներառված մեդալիոնները: Հակոբ Սիմոնյանը վստահեցրեց, որ նման մեդալիոններ կան Լուվրի, Բրիտանական թանգարաններում, որոնք գտնվել են Էլամում: «Արքայական դամբարանում, որտեղ դրված է եղել նաև մարտակարգ, հինգ նման մեդալիոն է հայտնաբերվել՝ հիանալի դիմաքանդակներով, ինչը վկայում է, թե ինչ յուրահատուկ տեսք են ունեցել մեր հեռավոր նախնիները: Դրանք վկայում են նաև այն մասին, որ հեռավոր Էլամի ու Հայաստանի միջև եղել են կապեր, թերևս նաև ռազմական, որ երկու երկրները միավորվել են ընդդեմ ընդհանուր թշնամու»,-եզրափակեց հնագետը:
Հայաստանի պատմության թանգարանի տնօրեն Դավիթ Պողոսյանը կարևորեց այն փաստը, որ վերջին տարիներին թանգարանը տարբեր հուշարձաններում կատարված պեղումների արդյունքներին նվիրված ցուցադրությունների շարք է իրականացնում:
«Ուրախ ենք, որ առիթ է ստեղծվել հանրությանը ներկայացնել Վերին Նավեր հարուստ հուշարձանախմբից հայտնաբերված հետաքրքիր նմուշների ընտրանին: Այս ցուցադրությունը, որը բաց կլինի մի քանի ամիս, ներառում է շուրջ հիսուն տարի ընթացող պեղումների արդյունքները, բայց շեշտը դրվել է բարձր խավին պատկանող կամ մոռացված թագավորությանը վերաբերող նմուշների վրա»,-ընդգծեց նա:
Ցուցադրությանը, որը կազմակերպվել է Հայաստանի պատմության թանգարանի և Պատմամշակութային ժառանգության գիտահետազոտական կենտրոնի համագործակցությամբ, կենտրոնի տնօրեն Խաչիկ Հարությունյանը տեղեկացրեց, որ վերջին երկու տարվա ընթացքում ինտենսիվ համագործակցում են հայաստանյան թանգարանների հետ: «Այսօրվա ցուցադրությունը հինգերորդն է: Այս ընթացքում մենք թանգարաններին ենք հանձնել 400-ից ավելի վերականգնված գտածոներ, որոնք արդեն թանգարանային տեսքի են բերվել ու պատրաստ են ցուցադրության: Հայաստանի պատմության թանգարանի հետ համագործակցության վառ արդյունքը հենց այս ցուցադրությունն է, որի ուղղությամբ աշխատել ենք շուրջ մեկ տարի»,-նշեց Հարությունյանն ու հավելեց՝ տիտանական աշխատանք են կատարել հնագետները, վերականգնողները, ճարտարապետները, չափագրողները և այլք:
Լուսանկարները` Գևորգ Պերկուպերկյանի
Շուրջ մեկ և կես հազարամյակ (Ք.ա. 23-7 դդ.) գործած Վերին Նավերի դամբարանադաշտում այսօր պահպանվել է շուրջ 500 դամբարան, որոնք ձևավորում են Հին Արևելքի ամենաընդարձակ դամբարանադաշտերից մեկը:
