Հարցազրոյցը վարեց` Ն. ԲԱՐՍԵՂԵԱՆ

Հայերէն լեզուի երկու ճիւղաւորումներու` արեւմտահայերէնի եւ արեւելահայերէնի, նաեւ ուղղագրական երկու ձեւերու` դասականի ու աբեղեանականի համախմբման «թատերաբեմ» հանդիսացող գիրք մը` «Սահմանախաղ (խտ) հայերենն ու հայերէնը» խորագիրով, այս տարի լոյս տեսաւ Երեւանի մէջ արեւմտահայ Առաքել Մինասեան եւ արեւելահայ Անահիտ Ղազարեանի համահեղինակութեամբ:

Օրագրութեան եւ համացանցային զրոյցներու հիման վրայ կառուցուած այս գիրքին նիւթն ալ ինքնին այս երկու ճիւղաւորումներն են հայոց լեզուի, որով չի սահմանափակուիր այս տարբերութիւնը, այլ կը հասնի մարդոց զգացական ու մտային աշխարհին:

Գիրքին եւ անոր տուն տուող պատճառին ու նպատակին մասին «Ազդակ»-ին զրոյց տուաւ հեղինակներէն Առաքել Մինասեանը:

«ԱԶԴԱԿ».- Խնդրեմ հակիրճ կերպով մեր ընթերցողներուն ներկայացնես դուն քեզ:

ԱՌԱՔԵԼ ՄԻՆԱՍԵԱՆ.- Ծնած եմ Քանատա, Թորոնթօ: Մասնագիտութեամբ գրականագէտ եմ, յատկապէս` հայ գրականութիւն: Մօտ օրէն Միշիկընի համալսարանին մէջ պիտի սկսիմ դոկտորականիս` բաղդատական գրականութեան մասնագիտութեամբ:

«Ա.».- Վերջերս հրատարակուեցաւ ձեր եւ Անահիտ Ղազարեանի հետաքրքրական եւ իւրօրինակ գիրքը` «Սահմանախաղ(խտ) հայերենն ու հայերէնը» խորագիրով: Առաջին անգամն է, որ այս ձեւի գիրք մը կը հրատարակուի: Ինչպէ՞ս ծագեցաւ գաղափարը հայերէնի երկու ճիւղերը մէկ գիրքի մէջ, միեւնոյն ծածկին տակ համախմբելու:

Ա. Մ.- Այս գիրքին գաղափարը ծագեցաւ, երբ ես Հայաստան կը գտնուէի, 2019-ին: Ես հոն շատ լաւ ընկերուհի մը ունիմ` Անահիտ  Ղազարեան անունով, որ 2018-ին իմ արեւելահայերէնի ուսուցչուհիս եղած է: Նկատի ունենալով, որ Հայաստան կը գտնուէի որոշ ժամանակաշրջան մը, փափաքեցայ սորվիլ արեւելահայերէն, որպէսզի զիրենք աւելի լաւ հասկնամ: Այդ դասընթացքին ատեն ես տարօրինակ զգացումներ ունեցայ, որովհետեւ, ճիշդ է, որ ինծի հայերէն կը սորվեցնէր, բայց շատ տարբեր հայերէն մը: Երբ ինծի կը սորվեցնէր տառերը հնչել, մէջս դիմադրութիւն կար, որովհետեւ կարծէք չէի ուզեր ուրիշ ձեւով խօսիլ, հակասութիւններ կային մէջս: Անկէ ետք Անահիտը ինծի ըսաւ. «Դուն արեւելահայերէն սորվէ, բայց քու սորված ու ապրած լեզուովդ պէտք է խօսիս. ինչպէս որ բնական ձեւով կ՛արտայայտուիս, այդպէս պէտք է խօսիս»: Այդպէս ալ եղաւ: Ես շարունակեցի արեւմտահայերէնով խօսիլ Հայաստանի մէջ, բայց միշտ կը մտածէի այս յարաբերութեան մասին, արեւելահայերէնի եւ արեւմտահայերէնի մասին, որովհետեւ միշտ շրջապատուած էի արեւելահայերէն խօսողներով, տարօրինակ էր զգացումը, ծանօթ լեզու մըն էր անիկա, բայց քիչ մը տարբեր իմ գիտցածէս, ո՛չ միայն լեզուի ձեւով, այլ նաեւ իբրեւ մշակոյթ, փորձառութեան, մտածելակերպ եւ այլն:

2019-ին, երբ վերադարձայ Հայաստան ամառը հոն անցընելու, Անահիտին հետ ունեցած զրոյցներէս մէկուն ընթացքին ըսի իրեն, որ շատ կ՛ուզեմ գիրք մը գրել այն մասին, թէ ես ինչպէ՛ս կ՛ընկալեմ արեւելահայերէնը, իմ փորձառութենէս մեկնած պատմել, թէ արեւմտահայերէն խօսող մը ի՛նչ կը զգայ, երբ արեւելահայերէնով խօսողներով շրջապատուած է: Ինքն ալ տեղւոյն վրայ առաջարկեց, որ ատիկա միասին ընենք, եւ շատ պարզ ձեւով google doc մը բացինք, ինք սկսաւ գրել, ես ալ պատասխանեցի, երկխօսութեան պէս գրեցինք: Չէինք մտածած, որ ասիկա գիրքի կրնայ վերածուիլ, մենք ամենայն անմիջականութեամբ գրաւոր կը զրուցէինք: Իրարու սկսանք գրել հետեւողական կերպով տարբեր նիւթերու մասին, մասնաւորաբար այս խնդիրին` արեւելահայերէնի ու արեւմտահայերէնի յարաբերութեան մասին, եւ այդպէս շարունակեցինք 2019-ի ամբողջ ամառը, քանի մը տարի ետք որոշեցինք տպել եւ վերջաբանը գրեցինք, թէ մեր մտածումները ինչպէ՞ս էին, նոյն մտածումները ունէի՞նք կամ` ոչ:

«Ա.».-   Գիրքը «Գալուստ Կիւլպէնկեան» հիմնարկը հովանաւորած էր, իսկ նախաբանը գրած է Գրիգոր Պըլտեան` «Լեզվռտուք» խորագիրով:

Ա. Մ.- Երբ գիրքը պատրաստ եղաւ, դիմեցինք «Գալուստ Կիւլպէնկեան» հիմնարկութեան` խնդրելով, որ հովանաւորէ զայն. հիմնարկը մեզի նիւթական օգնութիւն տրամադրեց, ատոր համար ալ շնորհակալ ենք իրենց:

Գրիգոր Պըլտեան ծանօթ է Անահիտին, եւ մենք ուզեցինք, որ արեւմտահայերէնով նախաբան մը  ըլլայ եւ գրականագէտ մը գրէ զայն, որպէսզի իբրեւ մասնագէտ ձեւով մը խօսի մեր զրոյցին եւ մեր երկու լեզուներու յարաբերութեան մասին:

«Ա.».-  Իսկ դուն ընդհանրապէս ի՞նչ կը մտածես այս երկու լեզուներու մերձեցման մասին. դուն, որ գրականագէտ ես եւ այս մէկը փորձառութիւն մըն էր քեզի համար, պզտիկ փորձառութիւն մը, որ ինչպէ՛ս ասոնք կրնան քով-քովի գալ, կը կարծե՞ս, թէ կրնան երկուքը մօտենալ իրարու այնպէս, որ հասարակ յայտարարներ ունենան, կարելի ըլլայ հասնիլ ուրիշ բիւրեղացման մը, միացման մը թերեւս:

Ա. Մ.- Մենք այս հարցումին մասին կը մտածէինք, երբ կը գրէինք: Ես կը կարծեմ, թէ շատ կարեւոր է, որ երկու լեզուները խօսակցութեան մէջ ըլլան, զրուցեն, կապ ստեղծուի: Այդպիսով, կը կարծեմ, երկուքը քիչ մը պիտի փոխուին եւ արդէն կը փոխուին, ժամանակի ընթացքին, կը կարծեմ, աւելի ու աւելի պիտի մօտենան: Չեմ գիտեր իրականութեան մէջ եթէ նոր լեզու մը պիտի ծնի: Եթէ ըլլայ բնական ձեւով, շատ լաւ: Եթէ չըլլայ, կը կարծեմ, թէ շատ կարեւոր է, որ պահպանուին մեր լեզուի երկու ճիւղերը, որոնք ո՛չ միայն տարբեր են լեզուական առումով, այլ նաեւ` փորձառութիւններ են` սփիւռքի փորձառութիւնը եւ Հայաստանի կեանքի փորձառութիւնը: Այդ ճիւղաւորումները ինքնին հայութեան այս երկու հատուածներուն մարմնացումը կը հանդիսանան ձեւով մը, անոնց արտայայտչամիջոցը, այս տարբերութիւնները շատ կարեւոր են, ես կը սիրեմ այդ տարբերութիւնները, բայց կը կարծեմ, թէ շատ կարեւոր է, որ խօսակցութեան մէջ մտնեն երկու լեզուները: Համոզուած եմ, որ ժամանակի թաւալումով, արեւելահայերէնի եւ արեւմտահայերէնի մնայուն կապով պիտի ազդեն իրարու վրայ, եւ փոփոխութիւններու առիթ տրուի: Ըստ ինծի, այս երկու ճիւղերու մերձեցման լաւագոյն ձեւը այս է, կենդանի կապը:

«Ա.».-  Այսինքն` խօսակցութեան ընդմէջէն, ժողովուրդին ճամբով է, ըստ ձեզի, որ այս մերձեցումը կրնայ ըլլալ եւ ոչ թէ գիտնականները համախմբուին, ուսումնասիրեն եւ գետնի վրայ փոփոխութիւններ կատարեն:

Ա. Մ.- Ես կը կարծեմ, թէ բնական ձեւով պէտք է ըլլայ, որովհետեւ լեզուն ապրող է եւ այդպէս կը փոխուի: Կրնան գրականագէտները, լեզուաբանները ըսել, որ հայերէնը այսպէս կամ այդպէս պէտք է ըլլայ, բայց մենք կը տեսնենք, որ ամէն տեղ տարբեր ձեւով կը խօսուի, եւ այս մէկը բնական եւ լաւ բան է իմ կարծիքովս:

«Ա.».- Գրականութեան նկատմամբ մարդոց հետաքրքրութիւնը փոխուած է այսօր, «Քորոնա»-ն եկաւ այլ ձեւերու փոփոխութիւններ բերելու մեր կեանքին, ոմանք աւելի մօտեցան գիրին, ուրիշներ` հեռացան: Հայ գրականութիւնը այսօրուան կացութիւնը ի՞նչ է, մանաւանդ որ դուն անոր մասնագէտն ես: Դպրոցներէն անդին կ՛անցնի՞ գրականութիւնը մեր իրականութեան մէջ եւ որքա՞ն կարեւոր է, որ անցնի ու մնայուն ներկայութիւն ըլլայ:                                  

Ա. Մ.-  Կը կարծեմ պէտք է արեւելահայերէնին եւ արեւմտահայերէնին մասին անջատ խօսինք, որովհետեւ Հայաստանի մէջ շատ աւելի դիւրին է, որ գրական կեանքը ապրի եւ զարգանայ, եւ այդպէս ալ կ՛ըլլայ: Սփիւռքի մէջ շատ աւելի ճիգ կը պահանջէ գիրն ու գրականութիւնը պահելն ու զարգացնելը, որովհետեւ օտար հողի վրայ ես, օտար միջավայրի մէջ: Բայց եւ այնպէս տակաւին կան շատ ծրագիրներ, որոնք կը փորձեն արեւմտահայերէնի գրական կեանքը զարգացնել: Նկատի ունենալով, որ Ամերիկա կ՛ապրիմ, աւելի ծանօթ եմ Ամերիկայի փորձառութիւններուն, օրինակ UCLA համալսարանը նախաձեռնած է արեւմտահայերէնի creative writing ծրագիրի մը, որուն պատասխանատուն` փրոֆ. Յակոբ Կիւլիւճեանը, ուսանողներուն կը սորվեցնէ, թէ արեւմտահայերէնով գրել, կը սորվեցնէ, թէ արեւմտահայերէնը ինչպէ՛ս ապրող լեզու է, ո՛չ միայն լեզու մը, որ անցեալին մէջ կ՛ապրէր կամ տան մէջ կ՛ապրի: Կան նաեւ «Գալուստ Կիւլպէնկեան» հիմնարկութեան տարբեր ծրագիրները, օրինակ` «Զարմանազան» ճամբարը, որ շատ լաւ ծրագիր է եւ այլն: Կը կարծեմ ասոնք շատ լաւ բաներ են, եւ կամաց-կամաց կը տեսնենք զարգացումը, բարելաւումը: Օրինակ` Քրիստիան Բատիկեանը, որ արեւմտահայերէն գրող է, վերջերս իր գործերը Հայաստանի մէջ տպած է արեւմտահայերէնով: Կան նաեւ երիտասարդ զանազան գրողներ, որոնք երեւան կու գան, եւ ասիկա շատ լաւ է, բայց Հայաստանէն դուրս գրողներու ծնունդն ու անոնց ուղիի շարունակութիւնը շատ աւելի ճիգ կը պահանջէ, ատոր համար ալ շատ աւելի քիչ է արեւմտահայ նոր գրողներուն թիւը, քան արեւելահայերէնով գրողներունը, բայց կրնամ ըսել, որ քիչ-քիչ արեւմտահայերէնով գրական կեանքը կը լաւանայ, կը զարգանայ եւ այդ գրական կեանքը կարծեմ հիմա աւելի շատ Հայաստանի հետ ալ կը կապուի, որ կարծեմ լաւ բան մըն է: Այսպիսով, Հայաստանի մէջ ալ ընթերցողներ կը հետաքրքրուին արեւմտահայերէնով գրողներով, կը կարդան անոնց գործերը: Ասիկա լաւ է այն իմաստով, որ արեւմտահայերէնով ընթերցողներու դաշտ կը բացուի նաեւ Հայաստանի մէջ, ուր այսօր ընթերցողներու աւելցող թիւ մը կայ, եւ այս յարաբերութիւններուն միջոցով է, որ արեւմտահայերէնը պիտի ապրի եւ պիտի վերապրի:

«Ա.».-  Անձնական ի՞նչ այլ ծրագիրներ ունիք` անձնական գիրք մը հրատարակել կամ գրական ուսումնասիրութիւն մը ընել:

Ա. Մ.-  Հիմա հայերէնէն անգլերէն կը թարգմանեմ Զապէլ Եսայեանէն գիրք մը` «Ժողովուրդի մը հոգեվարքը»: Ցեղասպանութենէն վաւերագրութիւն մըն է, այդ գործով կը զբաղիմ:  Տակաւին կան դոկտորականիս կապուած տարբեր ծրագիրներ: Ասկէ զատ կ՛ուզեմ շարունակել իմ հայերէնով գրելու կեանքս: Առիթը չէ եղած դեռ, բայց կ՛ուզեմ անձնական պատմուածք, գիրք գրել:

«Ա.».-   «Սահմանախաղ(խտ) հայերենն ու հայերէնը» գիրքը հասանելի՞ է Լիբանանի մէջ:

Ա. Մ.- Այո՛, մեր գիրքը արդէն հասանելի է Համազգայինի գրախանութին մէջ, 5 օրինակ կայ, եթէ մարդիկ կ՛ուզեն գնել. անիկա զետեղուած է նաեւ Հայաստանի տարբեր գրախանութներուն մէջ:

https://www.aztagdaily.com/archives/548308