Տատյանները Ակնի Կամարապատ գյուղից էին: Տատյան Մահտեսի Առաքել Տատ Ամիրան՝ սեղանավոր Տատյան Նիկողոս Ամիրայի որդին, կայսրության առաջին պաշտոնական վառոդապետն է եղել: Սուլթան Սելիմի հանձնարարությամբ Առաքել Ամիրային հաջողվել էր վառոդը դյուրությամբ պատրաստելու նպատակով ճախարակ շինել, որը չէին կարողացել անել ֆրասնիացի մասնագետները: Այդուհետ Առաքել Ամիրայի անվան հետ են կապված նաեւ այնպիսի գյուտեր, ինչպիսիք են՝  անվավոր նավակը, գերաններ սղոցելու, նավի հատակը պղնձապատելու, նավերի ջրքաշ մեքենաները: Այս հայտնագործությունների շնորհիվ Առաքել Ամիրան գրավում է նաեւ պարսից շահի ուշադրությունը, սակայն թուրքական սուլթանը, հասկանալով երկրի ռազմական բնագավառում Առաքել Տատյանի նորամուծությունների կարեւորությունը, հրաժարվում է զիջել նրան շահին:

Առաքել Ամիրայի մահվանից հետո նրա որդիները շարունակում են հոր գործը: Տատյան Սիմոն Ամիրան՝ ժառանգելով արքունի վառոդապետի տիտղոսը, նաեւ Սուլթան Մահմուդի հրամանագրով մուսուլմանների պես շքեղ հագուստներ կրելու իրավունք է ստանում, ինչը եւս մեկ անգամ փաստում էր կայսրության պետական ապարատում Տատյանների դիրքերի ամրապնդման մասին:

Պողոս Տատյանը

Լուսանկարը՝ “Հայերի ներդրումն Օսմանյան կայսրությունում” գրքից

Գերդաստանի ամենանշանավոր գործիչիներից մեկը Հովհաննես Բեյ Տատյանն էր, ով եղբոր՝ Սիմոն Ամիրայի հետ սուլթանի արքունիքում հատուկ տեղ էր զբաղեցնում: Հովհաննես Բեյ Տատյանին է պատկանում հրացանի փողի երկաթները ծակելու եւ ապա մետաղի արտաքին շերտը ողորկելու մեքենայի գյուտը: Տիրապետելով հունարեն, ֆրանսերեն, իտալերեն, լատիներեն լեզուներին, ինչպես նաեւ գրաբարին՝ նա կատարում է բազմաթիվ գիտական նշանակություն ունեցող  թարգմանություններ, զբաղեցնում է Ազատլըի վառոդարանի վառոդապետի պաշտոնը:

 Հայազգի գործիչները՝ Օսմանյան կայսրության դիվանագետներ

Կայսրության քաղաքական կյանքում հատկապես նշանակալի էր Հովհաննես Բեյի երրորդ որդու՝ Տատյան Արթին (Հարություն) Փաշայի դերը, ով, լինելով կայսրության հեղինակավոր դիվանագետներից մեկը, հասնում է վեզիրի աստիճանի: 19-րդ դարում, երբ Օսմանյան սուլթանները ձեւականորեն փորձում էին պետությունը եվրոպական մոդելով վերակառուցել, կայսրությունն իր որոշումներում մեծամասամբ հենակետ էր ունենում ֆրանսիական օրինակը: Այսպես, Փարիզի վարչատնտեսական բաժանման օրինակով Կոստանդնուպոլիսն էլ (այժմ՝ Ստամբուլ) բաժանվեց թաղամասերի: Իր կարեւորությամբ առաջինը հանդիսացող Բեյօղլու-Ղալաթիա թաղամասի նախագահությունը 1872թ. ստանձնեց Տատյան Արթին փաշան: Հարկ է նշել, որ ժամանակի պարբերականները արձանագրել են նրա պետական նշանակության հանդիպումներն ու բանակցությունները, ինչպես նաեւ սուլթանի մոտ նրա անընդմեջ այցելությունները: Սա հիմք է տալիս ենթադրելու, որ այդ շրջանում Օսմանյան կայսրության արտաքին դիվանագիտությունը պտտվել է Արթին Տատյանի շուրջը:

Տատյան գերդաստանի անդամների մեծ ներդրումը օսմանյան կայսրության ռազմական կյանքում աննկատ չմնաց նաեւ 1853-1856թթ. Ղրիմի պատերազմի ընթացքում (Ռուսաստանի պատերազմը Օսմանյան կայսրության, Ֆրանսիայի, Մեծ Բրիտանիայի եւ Սարդինիայի կոալիցիայի դեմ ավարտվեց դաշնակիցների հաղթանակով), երբ նրանց շնորհիվ թուրքական վառոդն իր որակով չէր զիջում եվրոպական երկրների վառոդին:

Հարություն Տատյանը

Լուսանկարը՝ http://akunq.net կայքից

Տատյանների գերդաստանի վերջին հիշատակվող անունը Վահրամ Տատյանն է (1857-1917թթ.), ով Փարիզում ուսումն առնելով՝ եղել է Բուդապեշտում Օսմանյան կայսրության գլխավոր հյուպատոսը, սակայն մեղադրվելով երիտթուրքերին իր շուրջը համախմբելու փորձի համար՝ պաշտոնանկ է արվել:

Տատյանները Օսմանյան կայսրությունում բնակվող հայերի հովանավորներն են եղել:

Տատյան գերդաստանի անդամներն Օսմանյան կայսրությունում զբաղեցնելով բարձրագույն պաշտոններ եւ սուլթանական արքունիքում ունենալով իրենց ազդեցությունը՝ մշտապես աչքի են ընկել բազմաթիվ բարեգործություններով եւ հայ ժողովրդի հովանավորությամբ: Հայտնի է, որ Տատյան Հովհաննես Բեյը, ով սուլթան Մեջիդի սիրելին էր, բազմիցս հրաժարվել է սուլթանի կողմից իրեն տրված վարձատրությունից՝ հօգուտ “Ազգային Ս. Փրկիչ” հիվանդանոցի: Իսկ նրա եղբոր՝ Տատյան Սիմոն Ամիրայի միջոցներով կառուցվել է Յեշիքեոյի Ս. Ստեփանոս եկեղեցին:

Տատյաններն իրենց դիվանագիտական կապերն օգտագործել են նաեւ ի նպաստ իրենց հայրենակիցների, մասնավորապես, Պողոս Բեյ Տատյանին հաջողվել է հաշտարարի դեր ստանձնել եւ կարգավորել Պոլսո պատրիարքարանի եւ Հռոմի պապի հարաբերությունները:

1908թ. երիտթուրքերի հեղաշրջմամբ սուլթանը փաստացի կորցնում է իշխանությունը, իսկ 1922թ. վերանում է սուլթանությունը՝ ստեղծելով նոր քաղաքական իրավիճակ, ինչպես նաեւ ձեւավորելով նոր քաղաքական էլիտա, իսկ Տատյան գերդաստանի անդամները մնում են Օսմանյան կայսրության պատմության մեջ որպես պետությանը ծառայած նշանավոր գործիչներ: Հատկանշական է, որ Տատյան գերդաստանի զբաղեցրած դիրքին անդրադարձ են արել նաեւ թուրքական աղբյուրները:

Հոդվածում օգտագործվել են Հասմիկ Ստեփանյանի “Հայերի ներդրումն Օսմանյան կայսրությունում” գրքի նյութերը:

https://mediamax.am/am/news/hay-gerdastanner/11071/