Թուրքիայի մեր ընթերցողներից մեկը Երզնկայի Ապրանք վանքի անմխիթար վիճակի մասին հետևյալն է գրում.
«Այս եկեղեցուն պետք է տեր կանգնել: Երզնկայում մեր եկեղեցիներից մեկը ավերակ է դարձել: Անասունները կեղտոտում են այնտեղ: Ամոթ այդ անասունների տերերին, ովքեր անասունների նման անհարգալից են վարվում:
Հարգելի ՙԱկունք՚, մենք ծագումով հայ ենք, բայց աղքատ ենք: Մեզ տեր կանգնող չկա: Միգուցե Ձեր շնորհիվ, թեկուզ և մի փոքր, կփրկվենք: Սպասում ենք Ձեր պատասխանին:
Հարգանքներով՝ … (Հասկանալի պատճառներով դավանանքով մուսուլման, ծագումով հայ մեր նամակագրի անունը չենք հրապարակում):
Նամակի բովանդակությունը արտացոլված է լուսանկարում
Թեև կայքէջի «Վանքեր-եկեղեցիներ» բաժնում ներկայացրել ենք Ապրանք վանքը, սակայն, կիսելով մեր նամակագրի մտահոգությունը, նորից ենք անդրադառնում ճարտարապետական այս հրաշալի կոթողին: Դիմում ենք բոլոր անհատներին և կազմակերպություններին, որոնք զբաղվում են Արևմտյան Հայաստանի և Թուրքիայի տարածքի եկեղեցիների և պատմական այլ հուշարձանների վերանորոգմամբ, որ օգնեն փրկելու մշակութային այս կոթողը վերջնական ավերումից:
Պատմական ակնարկ
Ապրանք վանքի ավերակները գտնվում են Երզնկայի և Էրզրումի գրեթե ուղիղ կենտրոնում գտնվող Թերջանից (Մամահաթուն) 15 կմ. հարավ-արևմուտք` բլրի գագաթին մոտ: 19-րդ դարում հիշատակվում է որպես Ս. Դավիթ վանք: Ապրանքի վաղ պատմությունը հայտնի չէ, սակայն այս վանքը 19-րդ դարում Թերջանի շրջանի եպիսկոպոսարանի կենտրոնն է եղել: Մեր օրեր հասած շենքերի մեծամասնությունը հնարավոր է, որ այդ շրջանից է մնացել: Վանքը հավանաբար լքվել է 1915 թ. կամ 1917 թ.:
Նկարագրություն
Վանքի գլխավոր միջնորմը բարձր պարիսպների մեջ է: Այս պարիսպները, բավական լավ պաշտպանությունից բացի, ազդեցություն ստեղծելու համար են, որովհետև մենաստանը աշտարակ կամ խրամատ չուներ, և բակը դրսի բարձրությունից երևում էր: Բակի հյուսիսային պատի արևմտյան ծայրում մի դուռ կա, և արևմտյան դռան կենտրոնում հնարավոր է, որ մեկ այլ մուտք եղած լինի, քանի որ այն կողմի քարերը թափված են, հնարավոր չէ սա հաստատել:
Վանքի շենքերի տեսքը հյուսիսից
Արևմտյան պատին կից կար թթենիների դարափուլ, որի հյուսիսային ծայրից մի քիչ ներքև, իսկ բակի պատից դուրս` մեծ և սրածայր կամարի արևմտյան կողմում բաց մի կառույցի (միգուցե՝ նաև ֆանտանի) հետք կա
Պարսպապատ բակի հյուսիսային մասը լի է պարիսպներին կից շենքերով, իսկ հարավային հատվածի կենտրոնում գտնվում է գլխավոր Սուրբ Հովհաննես եկեղեցին:
ՍուրբՀովհաննեսեկեղեցի
Սուրբ Հովհաննես եկեղեցին
Սուրբ Հովհաննես եկեղեցու նախագիծը դրսից քառակուսի է, իսկ ներսից` խաչաձև: Չորս անկախ սյուներ իրենց վրա են կրում ցածր գմբեթը: Եկեղեցու նախագիծը, որի վրա նկատվում է հետբյուզանդական-հունական եկեղեցու նախագծի ազդեցությունը, 17-րդ դարի կեսերից սկսած՝ հաճախ հանդիպում ենք հայկական եկեղեցիներում:
Միակ մուտքը եղել է եկեղեցու արևմտյան ճակատից: Այս դռան վերևում կար խաչերով զարդարված մի վահանակ, որի վրա եղել է 1854 թ. թվագրված երկու արձանագրություն: Վահանակն ավերվել է 1990-ականների սկզբներին:
Եկեղեցու ներքին մասը բաժանված է նավի և երկու միջանցքի, որոնցից յուրաքանչյուրն ավարտվում է ապսիդով: Եկեղեցու ներսը պատված չէ երեսպատման քարերով, ավելի շուտ՝ կառուցված է գաջով պատված քարից: Եկեղեցու հարավային պատի արևելյան ծայրում կառուցված ուղղանկյուն, գլանաձև կամարակապ շինություն կա: Այստեղ եկեղեցու ներսից ելք և դրսից մուտք չկա: Ներսը լավ լուսավորված է: Հայտնի չէ, թե կառույցն ինչ գործառույթ է իրականացրել, սակայն 19-րդ դարի հայկական այլ եկեղեցիներում ևս նման տեղադրվածությամբ սենյակներ են հանդիպում:
ՍուրբԴավիթմատուռ
Սուրբ Դավիթ մատուռը
Այս փոքրիկ եկեղեցին կառուցված է բակի հարավում գտնվող սարալանջի վրա: Միանավ և ուղղանկյունաձև է: Ներսից խճաքարից է, դրսից` գլանաձև տանիքածածկ: Եկեղեցին կառուցվել է մեկ անգամ օգտագործված սրբատաշ քարից: Պատերի վրա հանդիպում են հին փորագրությունների և արձանագրությունների մասեր:
Մուտքի վրայի արձանագրությունը վկայում է, որ այդ վայրում թաղված է ոմն Դավիթ, ում անունով կոչվել է վանքը, և ում մասին այլևս ոչինչ հայտնի չէ:
Մատուռի արևելքում գտնվող հրապարակում վեր է բարձրանում մասամբ փլված պատ: Այս պատի հյուսիսարևմտյան անկյունում կա մի մեծ խաչքար-հուշարձան: Մյուս խաչքարերի կտորները փռված են շրջակայքում, և թվում է` թե´ շրջապատված հրապարակի ներսը, թե´ մատուռի շրջակայքը գերեզմանոց է եղել:
Հայերեն արձանագրություն
Ապրանքիխաչքարերը
Սուրբ Դավիթ մատուռից շատ փոքր տարածության վրա երկու նշանավոր խաչքար կա: Բավականին մեծ են (երկարությունը 6 մետրից ավելի է), խաչքարերի վրա 1191 թ. և 1194 թ. արձանագրություններ կան:
Խաչքարերի բարձրության ու ակնբախ տեղադրվածության շնորհիվ հնարավոր է լինում դրանք տեսնել 8 կմ հեռվում գտնվող Երզնկա-Էրզրում մայրուղուց:
Մինչև 1970-ական թթ. եղել է նաև երրորդ խաչքարը, որը, սակայն, ավելի փոքր է եղել: Ժայռի վրայի ակոսը ցույց է տալիս, որ հնում այստեղ եղել է նաև չորրորդ խաչքարը:
Խաչքարերիուսումնասիրություն
Ամենացածր մակարդակում երեք խաչքարերի շարք կա, որոնցից յուրաքանչյուրը շրջապատված է կոր հովանոցով:
Սրա վրա հայերեն երկար արձանագրություն կա, որի վերևում սանդղաձև բարձրացող խառը ժանյակաձև քանդակներով լի մաս կա: Ասում են, որ այս սանդղաձև էլեմենտը խորհրդանշում է Գողգոթայի գագաթը:
Սանդուղքների յուրաքանչյուր կողմում խաչ կա, որը նույնպես հավանաբար Գողգոթան է խորհրդանշում: Այս սանդուղքի գագաթից ցողուն է դուրս գալիս, որը հասնում է մինչև վեցանկյուն աստղի պատկերով զարդարված վահանակին: Հայտնի է, որ այս վահանակի մոտիվը խորհրդանշում է բույսի բողբոջած սերմը:
Անմիջապես սրա վերևում խաչքարերի հիմնական տարր հանդիսացող մեծ խաչ կա: Այս խաչի յուրաքանչյուր անկյուն ավարտվում է սովորական երեքնուկի տերևով: Զարդանախշի երիզը ուղղահայաց «ծաղկազարդ ոտքից» իջնում է խաչի կենտրոն: Այս երկու ոլորանից յուրաքանչյուրը, որը հասնում է խաչի գագաթ, մի մրգով ավարտվող (հնարավոր է՝ խաղող լինի) բաղեղի ծիլ է: Սա իր մեջ ամփոփում է Կենաց ծառի իմաստը:
Խաչի վրա պատկերված գահի վրա նստած մի ֆիգուր (միգուցե Քրիստոսն է) աջ ձեռքով օրհնում է, իսկ ձախ ձեռքում մի գիրք է պահում:
Երկրորդ խաչքարը ևս հետևում է ընդհանուր զարդանախշին, սակայն նախշը տարբեր է: Հիմնական տարբերությունը այս քարի գագաթին նույն ժամանակաշրջանի մուսուլմանական գերեզմանաքարերում հանդիպող ծածկի քիվի առկայությունն է: Այս խաչքարի հարավային մակերևույթի վրա արաբերեն արձանագրություն կա:
