Լիա Էվոյան

Թուրքագետ, ՀՀ ԳԱԱ Արևելագիտության ինստիտուտի հայցորդ

2010 թվականը Հարավային Կովկասում նշանավոր­վեց կարևոր քաղաքական զարգացումներով, որոնց շնորհիվ այն կրկին հայտնվեց միջազգային քաղա­քա­կան շրջան­ների ուշադրության կենտրոնում: Աշ­խար­հի գրեթե բոլոր հայտնի լրատվամիջոցների, վեր­լուծական կենտ­րոնների քննարկման նյութ էին դար­ձել 2010 թ. օգոս­տոսի 16-ին ստորագրված թուրք-ադրբե­ջանական ռազ­մավարական պայմանագիրը և նույն թվականի օգոս­տոսի 20-ին ստո­րա­գրված հայ-ռուսաստանյան արձանա­գրութ­յունը Հայաստանում ռու­սաս­տան­յան զորա­կայանի մասին պայմանագրի գործողության ժամկետի և այլ դրույթների փոփոխման մասին: Ընդ որում` դրանք հիմնականում մեկնա­բան­վում էին որպես զուգահեռ գործըն­թաց­ներ` միտված միմյանց հակակշռմանը և տարածաշրջանում ուժերի հա­վա­սա­րակշռության պահպանմանը: Սակայն եր­կու պայմանագրերն էլ ներ­կա­յաց­վում էին թռուցիկ կերպով` միայն ընդհանուր գծերով, և մինչ օրս էլ չի կա­տարվել դրանց ման­րակրկիտ վերլուծություն: Այնինչ այդ պայմանագրերը առանց­քային նշանա­կություն ունեն տարածաշրջանային քաղաքական զարգա­ցումները հաս­կանա­լու, գնահատելու և հետագա միտում­ները կանխագուշա­կելու համար: Այս տե­սա­կետից նպատակահարմար է թվում «Ադրբեջանի Հան­րապետության և Թուրքիայի Հանրապետության միջև ռազ­մա­­վարական գործ­ըն­­կերության ու փո­խա­դարձ օգնության մասին պայմա­նա­գրի» քաղաքա­կան և իրավական հիմ­քե­րի, բովանդա­կության ու քաղաքական հետևանքների վերլուծությունը, քա­նի որ այն անմիջականորեն առնչվում է Հայաստանի Հանրապետության ազգա­յին ան­վտան­գությանը և ընդհանուր առ­մամբ ծանոթ չէ հայ ընթեր­ցողին:

1. Պայմանագրի քաղաքական հիմքերը

Թուրք-ադրբեջանական հարաբերությունների հիմքում են երկու պետութ­յուն­ների աշխարհաքաղաքական և աշխարհատնտեսական շահերի համ­ընկ­նումը, պատմամշակութային, էթնիկական ու լեզվական ընդհանրությունները, որոնք խարսխվում են պանթյուրքական գաղափարախոսության հենքի վրա` «Մեկ ազգ` երկու պետություն» բանաձևի շրջանակներում:

Այսպես` Թուրքիայի ներկայիս արտաքին գործերի նախարար Ա. Դավութ­օղ­լուն իր «Ռազմավարական խորություն» աշխատության մեջ Ադրբեջանը ներ­կա­յացնում է որպես անմիջականորեն Թուրքիայի արտաքին քաղաքականութ­յանը և ներքին ամբողջականության պահպանմանը նպաստող երեք աշխարհա­քա­ղա­քական գոտիներից երկուսում գտնվող պետություն[1]: Հատկապես շեշտ­վում է մերձցամաքային տարածքների, մասնավորապես` Ռուսաստանի սպառ­նա­­լիք­ների դեմ «բախարգելիչ գոտու» դեր կատարող Կովկասի նշանակութ­յունը, քա­նի որ «Անատոլիական պետությունը, որը Բալկաններում, Կովկասում և Մեր­ձա­վոր Արևելքում տեղի ունեցող իրադարձություններում ազդեցիկ դեր չունի, ի վիճակի չէ պահպանելու իր ներքին ամբողջականությունը»[2]:

Այսպիսով` Թուրքիայի արտաքին քաղաքական հայեցակարգում ամրա­գրվում է Ադրբեջանի հետ հարաբերությունների զարգացման ռազմավարական նշանակությունը:

2. Պայմանագրի իրավական հիմքերը

2010 թ. օգոստոսի 16-ի պայմանագրի իրավական հիմքերն են 1921 թ. հոկ­տեմ­­բերի 13-ին ստորագրված Կարսի, 1994 թ. փետրվարի 9-ին ստորա­գրված «Թուրքիայի Հանրապետության և Ադրբեջանի Հանրապետության միջև բարե­կա­մության և բազմակողմանի համագործակցության զարգացման մասին» պայ­­մա­­նա­գրերը և «Թուրքիայի Հանրապետության և Ադրբեջանի Հանրա­պե­տութ­յան միջև հա­մագործակցության և փոխօգնության մասին» արձանագրութ­յունը: Բացի պաշ­տոնապես իրա­վա­կան հիմք հայտարարված վերը նշված փաս­տա­թղթերից` կան նաև քաղաքա­կան, ռազմական, տնտեսական, հումանիտար ոլորտ­ներին առնչվող մի շարք այլ երկկողմ պայմանագրեր:

Այսպիսով` 2010 թ. թուրք-ադրբեջանական ռազմավարական պայմանա­գի­րը դարձավ տարբեր ոլորտներում նրանց հարաբերութ­յուն­ները կարգավորող նախկինում ստորագրված փաստաթղթերի տրամաբանա­կան շարունակութ­յու­նը: Հարկ է նշել, որ այդ բոլոր իրավական փաստաթղթերը հաստատում են 1921 թ. Կարսի պայմանագրի սկզբունքները, որոնք մինչ օրս մնում են որպես թուրք-ադրբեջանական հարաբերությունների քաղաքական և իրա­վական հիմքեր:

3. Պայմանագրի կառուցվածքը և բովանդակությունը

2011 թ. դեկտեմբերի 21-ին Ադրբեջանի խորհրդարանի կողմից վավե­րաց­ված «Ադրբեջանի Հանրապետության և Թուրքիայի Հանրապետության միջև ռազ­մա­վարական գործընկերության ու փոխադարձ օգության մասին պայմա­նա­գիրը» ուժի մեջ է մտնում վավե­րագրերի փոխանակումից հետո 10 տարի ժամկետով և ևս 10 տարի երկարաձգման պայմանով, եթե գործողության ժամ­կետի ավարտից 6 ամիս առաջ կողմերը չներկայացնեն պայմանագրի դա­դա­րեցման մասին ծանուցում:

Պայմանագիրը բաղկացած է 23 հոդվածից` խմբավորված 5 բաժնում, որոնք են` «Ռազմաքաղաքական և անվտանգության հարցեր», «Ռազմական և ռազմատեխնիկական համագործակցության հարցեր», «Տնտեսական համա­գոր­ծակցության հարցեր», «Հումանիտար ոլորտում համագործակցության հար­ցեր», «Ընդհանուր և ամփոփիչ դրույթներ»:

Այժմ ուսումնասիրենք դրանցից յուրաքանչյուրի հիմնական պահանջները[3]:

3.1. Ռազմաքաղաքական և անվտանգության հարցեր

Հոդված 1-ի համաձայն` կողմերը, որպես հարևան և եղբայրական պետութ­յուններ, պարտավորվում են սերտ համագործակցել միմյանց անկախության, ինքնիշխանության, տարածքային ամբողջականության, սահմանների ան­ձեռն­մխելիության ապահովման և պաշտպանության համար, իսկ վտանգի կամ սպառնալիքի առկայության կասկածի դեպքում համապատասխան միջոցներ ձեռնարկելու համար իրականացնել անհետաձգելի խորհրդատվություն:

Հոդված 2-ի համաձայն` եթե կողմերից մեկը ենթարկվի որևէ երրորդ պե­տութ­յան կամ պետությունների խմբի ագրեսիայի, կողմերը պարտավորվում են հնարավորությունների շրջանակներում ձեռնարկել ամեն անհրաժեշտ միջոց, այդ թվում` նաև ռազմական, փոխադարձաբար աջակ­ցելու համար:

Հոդված 3-ով նախատեսվում է թուրք-ադրբեջանական սերտ համագոր­ծակ­ցություն պաշտպանական և ռազմատեխնիկական քաղաքականության, իսկ հոդված 4-ով` ազգային անվտանգության ապահովման, սպառնալիքների և վտանգների կանխման ու վերացման ոլորտներում:

Հոդված 5-ի համաձայն` կողմերը պարտավորվում են արգելել իրենց տա­րած­քում մյուս կողմի անկախությանը, ինքնիշխանությանը կամ տարածքային ամբողջականությանը սպառնացող կազմակերպությունների կամ խմբա­վորում­ների ստեղծումն ու գործունեությունը: Նույն հոդվածում կողմերը պարտա­վոր­վում են նաև թույլ չտալ իրենց տարածքի օգտագործումը մյուս կողմի դեմ ուղղված ագրեսիվ գործողություններ ձեռնարկելու համար:

Հոդված 6-ում կողմերը պարտավորվում են ամրապնդել և խորացնել հա­մա­­գործակցությունը տարածաշրջանային ու միջազգային կայունության և ան­վտանգության դեմ ուղղված սպառնալիքների, հատկապես` բոլոր ձևերի ահա­բեկչության և դրա դրսևորումների ու ֆինանսավորման, զանգվածային ոչնչաց­ման զենքի տարածման, կազմակերպված հանցավորության, փողերի լվացման, թմրանյութերի անօրինական շրջանառության և մարդկանց առևտրի դեմ պայ­քարում:

3.2. Ռազմական և ռազմատեխնիկական համագործակցության հարցեր

Հոդված 7-ի համաձայն` կողմերը պարտավորվում են կատարել զինված ուժերի իրավապահ և կառավարման կառույցների փոխադարձ համակարգման անհրաժեշտ պլանավորում:

Հոդված 8-ով նախատեսվում է հոդված 2-ում սահմանված պաշտպա­նա­կան համագործակցության և փոխօգնության շրջանակներում համատեղ ռազ­մական գործողությունների իրականացման նպատակով ռազմական ենթակա­ռույց­ների, զինված ուժերի բազմակողմանի պատրաստականության, անհրա­ժեշտ զենքի և ռազմական փոխադրամիջոցների ապահովման ուղղությամբ բոլոր անհրաժեշտ պետական միջոցների ձեռնարկում:

Հոդված 9-ում նշվում են կողմերի նախատեսվող միջոցառումները, այն է` պաշտպանական ար­տադրանքների և նյութատեխնիկական միջոցների ապա­հո­վում, պաշտպանա­կան արտադրանք­ների նախագծում և թողարկում, պաշտ­պանական ոլորտում ծառայությունների մատուցում, համատեղ զորավարժութ­յուն­ների և պաշտպա­նական պատրաս­տութ­յանն ուղղված աշխատանքներ, զին­ված ուժերի համար մասնագետների պատրաստում, զինված ուժերի նյու­թատեխնիկական ապահո­վում, ռազմա­բժշկա­կան օգնություն և փոխադարձ աջակցություն այլ փոխհա­մա­ձայնեցված ոլորտներում:

3.3. Տնտեսական համագործակցության հարցեր

Հոդված 10-ում նախատեսվում է կողմերի միջև երկու պետությունների նե­րու­ժին համապատասխան առևտրական և տնտեսական հարաբերություն­նե­րի զար­գացում, տնտեսական փոխինտեգրման խորացման ինտենսիվացում:

Հոդված 11-ի համաձայն` կողմերը պարտավորվում են զարգացնել համա­գործակցությունը փոխադարձ ներդրումային և առևտրային հարաբերություն­ների, արտահանման խթանման, արդյունաբերության, ֆինանսաբանկային, գյուղատնտեսության, սննդի և թեթև արդյունաբերության, տեղեկատվության ու հեռա­հաղորդակցման տեխնոլոգիաների, կապի, տրանսպորտի ու զբոսա­շրջութ­յան, այլընտրանքային էներգետիկայի և այլ տնտեսական ոլորտներում:

Հոդված 12-ի համաձայն` կողմերը պարտավորվում են ձեռնարկել բոլոր անհրաժեշտ միջոցները` համընդհանուր ու տարածաշրջանային էներգետիկ անվտանգությունը, համընդհանուր նշանակությամբ էներգետիկ ծրագրերով նա­խա­տեսված, իրենց տարածքով անցնող փոխադրաուղիների շարունակական շահագործումն ապահովելու համար: Բացի այդ` կողմերը համաձայնություն են հայտնում իրենց և երրորդ երկրներում ածխաջրածնային պաշարների վերա­մշա­կումը, փոխադրումն ու իրացումն ապահովելու համար համատեղ ներ­դրու­մային ծրագրերի իրականացման և այդ նպատակով համապատասխան կա­ռույ­ցների ու կազմակերպությունների ներկայացուցիչներից կազմված համա­տեղ հանձնաժողովի ստեղծման հարցում:

Հոդված 13-ով նախատեսվում է կողմերի սերտ համագործակցություն իրենց տարածքում գտնվող օդանավակայաններով ու ծովային նավահան­գիստ­­ներով, երկաթուղային ու ավտոճանապարհային ցանցով ուղևորների և բեռների անար­գել անցումն ապահովելու և տարանցիկ փոխադրման կապու­ղիների ու տրանս­պոր­տի այլ ոլորտներին վերաբերող ենթակառուցվածքները զար­գաց­նելու գործում:

3.4. Հումանիտար ոլորտում համագործակցության հարցեր

Հոդվածներ 14–20-ի համաձայն` կողմերը պարտավորվում են խթանել միջ­խորհրդարանական կապերի զարգացումը, ինչպես նաև սերտ հա­մագործակ­ցութ­յունը անձի և սոցիալական անվտանգության, պատմամշա­կու­թային ժա­ռան­գութ­յան պահպանման, առողջապահության, կրթության, մշա­կույ­թի, երի­տա­­­սար­դութ­յան և սպորտի ոլորտներում: Նրանք պարտավորվում են նպաս­տել մտավոր, գի­տա­կան, տեխնիկական ներուժի, տեղեկատվա­կան տեխնոլո­գիա­նե­րի, ինչպես նաև զանգվածային լրատվության միջոցների միջև համագործակ­ցութ­յան զար­գացմանը, շրջակա միջավայրի պահպանմանն ու կլիմայի փոփո­խության բացա­սական հետևանքների կանխմանը, պարե­նա­յին անվտանգութ­յան ապահովմանը: Կողմերը նաև միջոցներ են ձեռնարկում մյուս կողմի քաղա­քացիների համար ելք ու մուտք գործելու, աշխա­տանքի ու սոցիա­լա­կան ան­վտան­գության և անշարժ գույքի ձեռքբերման մեխանիզմների պարզեցման ուղղությամբ:

3.5. Ընդհանուր և ամփոփիչ դրույթներ

Հոդված 21–23-ում կողմերը պարտավորվում են տվյալ պայմանագրի դրույթ­ների մեկնաբանման կամ իրագործման ժամանակ ծագող վեճերը լուծել բարեկամաբար, երկկողմ բանակցությունների միջոցով` հիմք ընդունելով պայ­մանագրի երկլեզվ­յան` թուր­քերեն և ադրբեջաներեն բնօրինակները: Հոդված 23-ի համաձայն` սահմանվում է նաև պայմանագրի գործողության ժամկետը:

4. Պայմանագրի վերլուծություն

Դիտարկելով «Ադրբեջանի Հանրապետության և Թուրքիայի Հանրապե­տության միջև ռազ­մավարական գործընկերության ու փոխադարձ օգնության մասին պայմա­նա­գրի» վերը նշված հիմ­նա­կան դրույթները` կարող ենք հաստա­տել տարածաշրջանային զարգա­ցում­նե­րի վրա հնարավոր ազդեցության տե­սանկյունից Թուրքիա–Ադրբեջան ռազ­մավարական դաշինքի աշխարհաքա­ղաքական և աշխարհատնտեսական կա­րևո­րությունը: Այս համատեքստում հարկ է անդրադառնալ պայմանագրի այն հիմնական կետերին, որոնք այս կամ այն կերպ կարող են սպառնալ տա­րա­ծաշրջանի կայունությանը և խաղա­ղութ­յանը` հատկապես վտանգելով Հա­յաս­տանի Հանրապետության և Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության ազգա­յին անվտանգությունը:

Այսպես` համատեղ պաշտպանության և փոխօգնության մասին հոդված 2-ը Լեռնային Ղարաբաղում ռազմական գործողությունների վերսկսման դեպքում կարող է օգտագործվել ընդդեմ Լեռնային Ղարաբաղի և Հայաստանի Հան­րա­պե­տության: Այն չի բացառում մի կողմի, տվյալ դեպքում` Թուրքիայի, մյուս կողմին` Ադրբեջանին, անմիջական ռազմական միջամտությամբ համապա­տաս­­­խան աջակցության ցուցաբերումը: Ուստի պատերազմական գործո­ղութ­յուն­ների վերսկսման դեպքում պետք է հաշվի առնվի ոչ միայն Թուրքիայի ռազմական ու ռազմատեխնիկական աջակցությունը Ադրբեջանին, այլև` թուր­քական զինված ուժերի հնարավոր անմիջական մասնակցությունը: Այլ հարց է զարգացումների նման սցենարի հավանականությունը, քանի որ դա պայմա­նավորված կլինի աշխարհաքաղաքական ու տարածաշրջանային զար­գացում­ներից բխող մի շարք գործոններով:

Շատ վերլուծաբաններ հնարավոր են համարում թուրք-ադրբեջանական ռազմական համագործակցության շրջանակներում Թուրքիայի զորակայանի տե­ղակայումը Ադրբեջանի տարածքում, ընդ որում` որպես առավել հավանա­կան տարածք նշվում է Նախիջևանը[4]:

Վերլուծաբանների և մամուլում հանդես եկած քաղաքական մեկնաբան­նե­րի մի զգալի մասը թուրք-ադրբեջանական ռազմական դաշինքը դիտում է որպես Հայաստանի և Լեռնային Ղարաբաղի դեմ ուղղված քայլ, որն ուղղակիո­րեն կապված է Հայաստանում ռուսաստանյան զո­րակայանի վերա­բեր­յալ նույն տար­վա հայ-ռուսաստանյան արձանագրութ­յան ստորագրման հետ[5]: Թուրք-ադրբե­ջանական ռազմավարական պայմա­նա­գիրը, նույնացվելով 1997 թ. «Հա­յաս­տանի Հանրապետության և Ռուսաստանի Դաշ­նության միջև բարեկա­մութ­յան, համագործակցության և փոխադարձ օգ­նության մասին» պայ­մանա­գրի հետ, մեկնաբանվում է որպես հակակշիռ` ուղղված Հարավային Կով­կասում ուժերի հավասարակշռության պահպանմանը: Սակայն հարկ է նշել, որ տվյալ համեմատությունը թվում է մակերեսային և սխալ, քանի որ.

ա. Ադրբեջանի պետականության ձևավորման առաջին իսկ օրից թուրք-ադրբեջանական հարաբերություններն ունեցել են կայուն գաղափարական հիմք, ինչից զուրկ են հայ-ռուսական հարաբերությունները,

բ. Թուրքիայի վարած տարածաշրջանային քաղաքականությունը ևս հիմնված է կուռ գաղափարախոսության վրա, որը, տարբեր ժամանակներ տար­բեր կերպ կոչվելով (պանթյուրքականություն, պանթուրանականություն, պանիսլամականություն, թուրքական եւրասիականություն, նորօսմանակա­նութ­­յուն) և ենթարկվելով որոշ մարտավարական փոփոխությունների, այդու­հանդերձ չի փոխել իր էությունը, ինչը չի կարելի ասել Ռուսաստանի տարա­ծա­շրջանային քաղաքականության մասին, որը ենթարկվում է պարբերական փո­փո­խությունների և չունի պարզորոշ ուղեգիծ:

գ. Թուրք-ադրբեջանական ռազմավարական պայմանագրի ստորագրումը չի կարող պայմանավորված լինել հայ-ռուսասական արձանագրության ստորա­գրմամբ, քանի որ հայ-ռուսական արձանագրությունը վերաբերում է միայն Հայաստա­նում ռուսաստանյան զորակայանին, մինչդեռ թուրք-ադրբեջանական պայմա­նա­գիրը ներառում է երկկողմ սերտ համագործակցություն բոլոր հնարա­վոր ոլորտներում:

դ. Թուրք-ադրբեջանական ռազմավարական պայմանագիրը չի կարող նույ­նացվել 1997 թ. «Հայաստանի Հանրապետության և Ռուսաստանի Դաշ­նութ­յան միջև բարեկամության, համագործակցության և փոխադարձ օգնության մասին» պայմանագրի հետ, քանի որ, չնայած պայմանագրերի բուն տեքստի որոշակի նմանությանը, այդուհանդերձ թուրք-ադրբեջանական դաշինքը քաղաքական առումով էապես տարբերվում է հայ-ռուսական դաշինքից: Թուրքիան Հարա­վային Կովկասում ռազմաքաղաքական դաշինք ունի միայն Ադրբեջանի հետ, որի հետ հարաբերությունները 1993 թվականից պաշտոնապես դիտարկվում են «Մեկ ազգ` երկու պետություն» բանաձևի լույսով, իսկ թուրք-հայկական դիվա­նագիտական հարաբերություններ այդպես էլ չհաստատվեցին: Մինչև օրս Թուրքիան շարունակում է փակ պահել Հայաստանի հետ սահմանը` նրա բա­ցումը պայմանավորելով ղարաբաղյան հարցի ադրբեջանանպաստ լուծմամբ: Հակառակ Թուրքիայի` Ռուսաստանը Հարավային Կովկասում, Հայաստանի հետ ռազմավարական պայմանագրից բացի, բազմաբնույթ պայմանագրեր ունի Հայաստանի Հանրապետության ազգային անվտանգության համար ուղղակի սպառնալիք ներկայացնող Ադրբեջանի և Թուրքիայի հետ, ընդ որում` նրանց հետ քաղաքական, ռազմական, տնտեսական հարաբերություններն անընդհատ զարգանում են: Վերջերս Ռուսաստանը բավականին հաճախ պաշտոնական մակարդակով հայտարարում է Ադրբեջանի և Թուրքիայի հետ իր հարա­բե­րութ­յունների առանձնահատուկ նշանակության մասին[6]:

ե. Բացի այդ` թուրք-ադրբեջանական ռազմավարական պայմանագրի ստո­րա­գրումը սխալ է դիտել որպես զուտ Հայաստանի Հանրապետության և Լեռ­նային Ղարաբաղի Հանրապետության դեմ ուղղված քայլ: Պայմանագրի 2-րդ հոդ­վածը, ինչպես նաև ռազմական և ռազմատեխնիկական համագոր­ծակցութ­յան վերաբերյալ մյուս հոդվածները, համապատասխան քաղաքական զարգա­ցումների դեպքում կարող են կիրառվել նաև Իրանի և Ռուսաստանի դեմ: Դրա հաստատումն է, օրինակ, այն փաստը, որ վերջերս Թուրքիան ակտիվ կերպով աջակցում է Ադրբեջանի ռազմածովային ուժերի զարգացմանը:

Ուշադրության է արժանի նաև 5-րդ հոդվածը, որը որոշակիորեն ուղղված է Թուրքիայի կողմից որպես ահաբեկչական կազմակերպություն ճանաչված Քրդական բանվորական կուսակցության (ՔԲԿ) դեմ: Բանն այն է, որ Թուրքիան ժամանակ առ ժամանակ մեղադրում է Ադրբեջանին իր տարածքում ՔԲԿ-ի ճամբարների տեղակայմանն աջակցելու մեջ, իսկ վերը նշված հոդվածի հա­մաձայն` կողմերը իրավական պարտավո­րություն են ստանձնում իրենց տա­րած­քում արգելելու մյուս կողմի համար սպառնալիք ներկայացնող կազմակերպությունների գործունեությունը և թույլ չտալու իրենց տարածքի օգտագործումը մյուս կողմի դեմ ագրեսիվ գործողութ­յուններ կազմակերպելու համար: Միևնույն ժամանակ պայմանագրի այս կետը համապատասխան քաղաքական իրավի­ճակում կարող է օգտագործվել նաև ԼՂՀ-ի դեմ, որին Ադրբեջանը պարբերաբար մեղադրում է ՔԲԿ-ին աջակցելու և նրա զինյալներին ապաստան տալու մեջ:

Ի դեպ` Գաբալայի ռադիոտեղորոշումային կայանի շահագործ­ման ժամկետի երկարաձգման վերաբերյալ Ռուսաստանին ներկայացված Ադրբեջանի պայմանը` կայանը ոչ մի դեպքում Թուրքիայի դեմ չօգտագործելու երաշխիքներ տալու մասին[7], նույնպես հիմնված էր 2010 թ. թուրք-ադրբեջա­նա­կան ռազմավարական պայմանագրի հոդված 5-ի դրույթների վրա:

Վերլուծելով «Ադրբեջանի Հանրապետության և Թուրքիայի Հան­րապե­տու­թ­յան միջև ռազ­մավարական գործընկերության ու փո­խա­դարձ օգնության մա­սին պայմանագրի» հիմնա­կան սկզբունքները, հաշվի առնելով նրա քաղաքա­կան ու իրավական հիմքերը` կարող ենք հանգել հետևյալ եզրա­կա­ցությունների.

ա. թուրք-ադրբեջանական դաշինքը սպառնալիք է ներկայացնում ՀՀ ազ­գա­յին անվտանգությանը, ինչպես դա նշված է ՀՀ «Ազգային անվտանգության ռազմավարության» 3-րդ կետում[8] և «Ռազմական դոկտրինի» 1-ին գլխի 2-րդ, 3-րդ և 4-րդ ենթակետերում[9]:

բ. 2010 թ. թուրք-ադրբեջանական ռազմավարական պայմանագիրը, ունե­նալով կայուն գաղափարական հիմք և քաղաքական համապատասխան նա­խադրյալներ, կարող է առանցքային դեր խաղալ հետագա տարա­ծաշրջանային զարգացումներում:

գ. Ներկա աշխարհաքաղաքական զարգացումների համատեքստում թուրք-ադրբեջանական ռազմավարական պայմանագիրը միջազգային ուժերի հարա­բե­րակցության հավասարակշռությունը խախտող և ազդեցությունների հաշվե­կշիռը փոխելուն նպատակաուղղված ապակայունացնող գործոն է:

Akunq.net